چگونه درست بیندیشیم – بخش دوم

علم بر آن است که با شناسایی قوانین حاکم بر جهان به درک آن بپردازد. این قوانین به ما می گویند که ویژگی های فیزیکی گوناگون چگونه به یکدیگر مرتبط می شوند.

به گزارش بیگ بنگ، مثلا قانون دوم حرکت نیوتن f=ma، بیانگر آن است که نیروی یک پرتابه برابر با جرم ضربدر شتاب آن است. قانون اینشتین e=mc2 می گوید که انرژی یک جسم برابر با جرم آن ضربدر توان دوم سرعت نور است. دانستن این قوانین نه تنها به ما در فهم چرایی وقوع چیزها به صورتی که هستند یاری می رساند، بلکه امکان پیش بینی و کنترل آنچه را که رخ می دهد نیز برای ما فراهم می کنند.مثلا قوانین حرکت نیوتن، پیش بینی مکان سیارات و کنترل مسیر موشک ها را امکان پذیر می سازد.

هر آنچه که با قوانین طبیعت ناسازگار باشد، بطور فیزیکی ناممکن است. مثلا پریدن گاوی از روی ماه، بطور فیزیکی ناممکن است، زیرا چنین رخدادی قوانین حاکم بر فیزیولوژی گاو و گرانش را نقض می کند.اما پریدن گاو از روی ماه منطقا ناممکن نیست. در ایده گاو ماه پر ، هیچ تناقضی وجود ندارد، پس امکان پذیری فیزیکی نسبت به امکان پذیری منطقی برداشتی محدودتر به شمار می رود، هر آنچه که از نظر فیزیکی ممکن است از نظر منطقی هم هست، ولی هر آنچه که از نظر منطقی ممکن است از نظر فیزیکی نیست. نوعی امکان پذیری دیگر هم هست که دانستن آن سودمند است: امکان پذیری فنی. چیزی از نظر فنی ناممکن است که فعلا ورای توانایی ما برای انجام دادن آن باشد. مثلا، سفرهای بین کهشانی بشر از نظر فنی ناممکن است، زیرا فعلا توانایی ذخیره غذا و انرژی کافی برای سفر به کهکشانی دیگر را نداریم با این حال، امکان پذیری فیزیکی در کار نیست، زیرا انجام چنین سفری در برگیرنده ی هیچ نقضی از قوانین طبیعت نیست. ما تنها فاقد تکنولوژی برای انجام چنین کاری هستیم.

آنچه که یک چیز را عجیب یا ادعایی را غیر عادی می کند، آن است که ناممکن به نظر می رسد. مثلا سفر در زمان، روان جنبانی و فضانوردان باستانی و ادعای وجود داشتن آنها چیزهایی عجیب اند، زیرا ظاهرا با یک یا چند یا انواع امکان پذیری های مطرح شده در تضادند. در مورد سفر در زمان باید گفت، فرض کنید که با سفر به گذشته به جایی بروید که هیچ گاه نبوده اید. تاریخ ثبت کرده است که در آن زمان و مکان حضور نداشته اید، ولی اکنون حضور دارید. اما شما نمی توانید در یک زمان و مکان باشید و نباشید. پس ظاهرا سفر در زمان قانون ضد ناپذیری را نقض می کند: به همین دلیل است که داستان های هوشمندانه سفر در زمان، مانند Time line مایکل کریچتون، مسافران خود را به جهانی موازی می برند تا جهان خود آنها.

روان جنبانی یا توانایی حرکت دادن اجسام با ذهن، بطور فیزیکی ناممکن است زیرا به نظر می آید که در بردارنده ی وجود نیرویی ناشناخته باشد. علم تنها دو نیرو را می شناسد که می توانند از فواصل دور تاثیرگذار باشند: الکترومغناطیس و گرانش. با این حال، مغز قادر به تولید نیروی کافی هیچ کدام از این دو نیرو برای تاثیرگذاری مستقیم بر اجسام بیرون از بدن نیست. پس ظاهرا روان جنبانی قوانین علم را نقض می کند. ایده ی آمدن فضانوردان باستانی به زمین هم ظاهرا از لحاظ فنی ناممکن است زیرا مقدار انرژی لازم برای سفر به ستارگان سر به فلک می زند. لاورنس کراس فیزیکدان برخی از دشواری های مرتبط با سفر میان ستاره ای را در نظر گرفته است. به گفته وی، سفینه ای که با ۲۵ درصد سرعت نور و با استفاده از سوخت معمولی موشک به آلفا قنطورس نزدیک ترین ستاره به ما می رود، باید بیش از تمام مواد موجود در گیتی با خود سوخت ببرد. حتی سفینه ای دارای سیستم پیشرانه ای نامتداول، مانند ماشین وارپ(warp drive) نیازمند ژنراتوری است با قابلیت تولید انرژی معادل با ۱۰ میلیارد برابر جرم جهان قابل مشاهده. پس اگر کراوس درست بگوید ، سفر میان ستاره ای به احتمال زیاد برای ابد ورای توانمندی فنی ما خواهد بود.

برخی چیزها منطقا ناممکن اند، بعضی دیگر از نظر فیزیکی ناممکن اند، و باز هم چیزهایی از لحاظ فنی امکان پذیر هستند. و همانگونه که مثال میان ستاره ای کراوس نشان می دهد، حتی اگر چیزی از لحاظ فیزیکی امکان پذیر باشد، الزاما به معنای عملی شدن آن نیست. بنابراین اصلی که باید راهنمای اندیشه ی ما در این موارد باشد، عبارت است از: « به صرف اینکه چیزی از نظر منطقی یا فیزیکی امکان پذیر است دلیلی بر آن نیست که عملی می شود، یا سرانجام خواهد شد.» اگر امکان پذیری منطقی یا فیزیکی مبنای پدید آمدن نهایی بودند، اکنون ما نظاره گر جهانی پر از گاوهایی ماه پر یا خرگوش هایی تخم گذار بودیم.

ادامه دارد »»»

نویسنده سام- بیگ بنگ / مطالعه بیشتر در:

How to Think About Weird Things: Critical Thinking for a New Age

  Theodore Schick , Lewis Vaughn

قسمت اول

نقل از بیگ بنگ

عطف به عتف - نگاهی به پژوهش و ISI در ایران

امید عمومی - نامه به ریاست جمهوری

مرز بین ایمان و تجربه  

نامه سرگشاده به حضرت آیت الله هاشمی رفسنجانی

آخرین مقالات