بررسي و شناخت پديده هاي فيزيکي و روابط بين آنها بدون توجه به مفاهيم  و درک شهودي از فضا و زمان چندان مانوس به نظر نمي رسد. مفهوم، درک و توضيح فضا و زمان نيز مانند ساير کميت هاي فيزيکي روندي پويا دارد و در طول تاريخ دست خوش تغييرات زيادي شده است. به ويژه بعد از نسبيت مفاهيم فضا و زمان باهم در آميختند و درک بشر از آنها دچار دگرگوني بنيادي شد. اين فصل قبل از قوانين نيوتن آورده شده است تا روند تاريخي و ديناميکي مفاهيم فضا و زمان، تشريح گردد تا خوانندگان عزيز با اطلاعات بيشتري نظريات بنيان گذاران فيزيک را در مورد فضا و زمان ملاحظه کنند.

فضا چيست؟

فضا واژه‌اي است كه در زمينه‌هاي متعدد و رشته‌هاي گوناگون از قبيل فلسفه، جامعه ‌شناسي، معماري و شهرسازي به طور وسيع استفاده مي‌شود. ليكن كاربرد فراوان واژه فضا به معني برداشت يكسان از اين مفهوم در تمام زمينه‌هاي فوق نيست. بلكه تعريف فضا از ديدگاه‌های گوناگون و در رشته هاي مختلف و در موقعيت هاي متفاوت قابل بررسي است. مطالعات نشان مي‌دهد با وجود درك مشتركي كه به نظر مي‌رسد از اين واژه وجود دارد، تقريبا توافق مطلقي در مورد تعريف فضا در مباحث علمي و فلسفی به چشم نمي‌خورد و اين واژه از تعدد معاني نسبتا زیادی  برخوردار است و تعريف مشخص و جامعي وجود ندارد كه دربرگيرنده تمامي جنبه‌هاي اين مفهوم باشد. از اين رو در اين فصل به ذکر برخي کليات در مورد مفهوم فضا بسنده مي شود.  

فضا يك مقوله بسيار عام است. فضا تمام جهان هستي را پر مي‌كند و ما را در تمام طول زندگي احاطه كرده‌ است. فضا به محيط زيست اطراف ما احساس راحتي و امنيت مي‌بخشد كه اهميت آن در يك زندگي لذت بخش ‎از نور آفتاب و محلي براي آرامش كمتر نيست. هركاري كه انسان انجام مي‌دهد، داراي يك جنبه فضايي نيز هست. به عبارتي ديگر هر عملي كه انجام مي‌شود، احتياج به فضا دارد. دلبستگي بشر به فضا از ريشه‌هاي عميقي برخوردار است. اين دلبستگي از نياز انسان به ايجاد ارتباط با ساير انسان ها، كه از طريق زبان‎هاي گوناگون صورت مي‌پذيرد، سرچشمه مي‌گيرد. همچنين بشر خود را با استفاده از فيزيولوژي و فناوری، با اشياء فيزيكي وفق مي‌دهد و از اين طريق يك رابطه و تعادل پويا بين انسان و محيط(اشياء)، علاوه بر ارتباط ميان انسان ها، به وجود مي‌آيد. اين اشياء بر‌ اساس يك سري روابط خاص به دروني و بيروني، دور و نزديك، منفرد و متحد، پيوسته و گسسته تقسيم شده‌اند.

براي اين كه بشر بتواند به تصورات و ذهنيات خود عينيت بخشد، بايستي كه اين روابط را درك كند و آنها را در قالب يك مفهوم فضايي، هماهنگ نمايد. لذا فضا بيانگر نوع ويژه‌‌اي از ايجاد ارتباط نيست، بلكه صورتي جامع و دربرگيرنده هر نوع ايجاد ارتباط، چه ميان انسان ها و چه ميان انسان و محيط است. فضا ماهيتي سیالی، مانند نهر دارد كه تسخير و تعريف آن را مشكل مي‌نمايد. اگر قفس آن به اندازه كافي محكم نباشد، براحتي به بيرون رسوخ مي‎ كند و ناپديد مي‌شود. فضا مي‌تواند چنان نازك و وسيع به نظر آيد كه احساس وجود بُعد از بين برود(براي مثال در دشت هاي وسيع، فضا كاملا بدون بُعد به نظر مي‌رسد) و يا چنان مملو از وجود سه بُعدي باشد كه به هر چيزي در حيطه خود مفهومي خاص بخشد.

هرچند تعريف دقيق و مشخص فضا دشوار و حتي ناممکن است، ولي فضا قابل اندازه‌گيري است. مثلا مي‌گوييم هنوز فضاي كافي موجود است يا اين فضا پر است. نزديكترين تعريف اين است كه فضا را خلائي در نظر بگيريم كه مي‌تواند شيء را در خود جاي دهد و يا از اشیاء آكنده شود.

نكته ديگري كه در مورد تعريف فضا بايد خاطرنشان كرد، اين است كه همواره بر اساس يك نسبت كه چيزي از پيش تعيين شده و ثابت نيست، ارتباطي ميان ناظر و فضا وجود دارد. به طوري ‌كه موقعيت مكاني شخص، فضا را تعريف مي‌كند و فضا بنا به نقطه ديد وي به صورت‌هاي مختلف قابل ادراك مي‌باشد.

سير تحول تاريخي مفهوم فضا

بعدها نظريه‎هاي مربوط به فضا بر اساس هندسه اقليدسي بيان مي‌شد، به طوري‌كه مشخصه تفكر يونانيان در مورد فضا، در تفكرات اقليدس يا هندسه اقليدسي قابل مشاهده است.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40