توفان های دیرهنگام روی اورانوس

سرانجام هفت سال پس از رسیدن سیاره ی اورانوس به نزدیک ترین نقطه ی مدارش به خورشید، توفان های تابستانی بر روی آن به پا شده اند. اکنون دانشمندان در شگفتی فرو رفته اند که چنین توفان های سهمگینی چرا اینقدر دیر آغاز شده اند.

این تصاویر فروسرخ یک لکه ی سفید را روی اورانوس نشان می دهند که در حقیقت یک توفان سهمگین روی این سیاره است. این عکس در روز ۶ اوت ۲۰۱۴، و در طول موج ۲.۲ میکرومتر از پشت تلسکوپ کک II بر فراز ستیغ موناکی در هاوایی گرفته شد.

غول گازی اورانوس معمولا آرام است ولی اکنون هوایش آن چنان "به گونه ای باورنکردنی فعال" شده که برخی از این دگرگونی ها را حتی ستاره شناسان آماتور هم می توانند ببینند. این را ایمکه دی پاتر، رهبر پژوهش و یک ستاره شناس در دانشگاه برکلی کالیفرنیا می گوید. ستاره شناسان نخست در ماه اوت خبر این توفان های پرخروش بر روی اورانوس را اعلام کردند و از آن هنگام تاکنون در تلاش برای شناخت آن ها بوده اند.

دی پاتر و گروهش در دهه ی گذشته سرگرم بررسی توفان های اورانوس و ویژگی های همرفتی شمال آن بوده اند و این پرخروش ترین وضعیت هوایی است که در این مدت بر روی آن دیده اند. این شرایط آب و هوایی با چهره ی آرامی که فضاپیمای وویجر ۲ی ناسا به هنگام گذشتن از کنار اورانوس در سال ۱۹۸۶ از آن دیده بود نیز تفاوت دارد.

هایدی هَمل، پژوهشگر همکار و عضو انجمن دانشگاه ها برای پژوهش در ستاره شناسی می گوید: "این گونه فعالیت در سال ۲۰۰۷ انتظار می رفت، زمانی که اورانوس به "برابران" یا اعتدال فصلی خود که هر ۲۴ سال یک بار رخ می دهد رسیده بود و خورشید یکراست بر استوایش می تابید." "ولی ما پیش بینی می کردیم که این توفان ها تا امروز دیگر می بایست فروکش کرده باشند. این که چرا اکنون چنین توفان های باورنکردنی را می بینیم فراتر از حدس و گمان ماست."

اینجاست که ماجرا رازگونه می شود: تا جایی که می توان گفت، اورانوس هیچ چشمه ی (منبع) گرمایی درونی ندارد. باور بر اینست که عامل دگرگونی های جو آن، از جمله توفان ها، نور خورشید است. ولی نور خورشید اکنون در نیمکره ی شمالی اورانوس ضعیف است، از همین رو فعالیت شدید کنونی این منطقه دانشمندان را گیج و سر در گم کرده است.

توفان های بزرگ در اورانوس
گروه دی پاتر در روزهای ۵ و ۶ اوت، به هنگام رصد اورانوس با تلسکوپ کک II، هشت توفان بزرگ در نیمکره ی شمالی این سیاره را دنبال کردند. یکی از توفان ها متمایز از بقیه بود: در طول موج ۲.۲ میکرون می درخشید، طول موجی که برای ابرهای درون گشت‌مرز (تروپوپاز) حسمند است؛ گشت‌مرز لایه ای از جو است که درست زیر پوش‌سپهر (استراتوسفر) جای دارد. درخشش این توفان ۳۰ درصد از کل نور بازتابیده از اورانوس را تشکیل می داد.

یکی دیگر از توفان ها در طول موج ۱.۶ میکرون بود و حتی ستاره شناسان آماتور هم می توانستند آن را ببینند، چنانچه یک رصدگر به نام مارک دلاکوا از فرانسه با تلسکوپ ۱ متری خود از آن عکس گرفت.

دلاکوا در یک بیانیه ی رصدخانه ی کک گفت: "من از دیدن چنین فعالیتی روی اورانوس هیجان زده شدم. دیدن جزییات روی بهرام، مشتری یا کیوان اکنون کاری عادی است. ولی مشاهده ی جزییات روی اورانوس و نپتون مرزهای تازه ای برای ما آماتورها است، و من نمی خواستم چنین چیزی را از دست بدهم."

اخترشناس آماتور، آنتونی وسلی از مورومبیتمن استرالیا این عکس ها را در ۱۹ سپتامبر و ۲ اکتبر ۲۰۱۴ گرفت. به گفته ی دانشمندان، این تصاویر نمای چشمگیر یک توفان درخشان را بر روی غول گازی اورانوس نشان می دهند.
آب و هوای خشن اورانوس
ستاره شناسان حرفه ای بر پایه ی رنگ ها و ساختار توفانی که توسط آماتورها دیده شده بر این باورند که می تواند نشانگر وجود گردابی در ژرفای پایین تری از جو اورانوس باشد- همانند پدیده هایی که روی مشتری دیده شده، از جمله لکه ی سرخ بزرگ.

رصدهای بعدی که با تلسکوپ کک II انجام شد نشان دادند که این توفان همچنان در خروش است، گرچه شکل، و احتمالا شدتش تغییر کرده.

همچنین تلسکوپ فضایی هابل هم در این کار همکاری داشت و در ۱۴ اکتبر، سرتاسر سیاره ی اورانوس را در چندین طول موج بررسی کرد. این مشاهدات نشان دهنده ی توفان هایی در چندین بلندای (ارتفاع) گوناگون و گستره ای نزدیک به ۹۰۰۰ کیلومتر بود.

لری سروموفسکی، یک دانشمند سیاره ای در دانشگاه ویسکانسین-مدیسون که بررسی های تازه تر را انجام داده می گوید: "در واقع اگر این ساختارها ابرهای ارتفاع بالایی باشند که توسط آشفتگی جریان، به همراه سامانه های چرخشی ژرف تر پدید آمده، چنین نوسان های شدیدی در شدت آن ها امکان پذیر خواهد بود."


واژه نامه:
Uranus - sun - gas giant - Imke de Pater - convective feature - planet - Voyager 2 - NASA - equinox - equator - Heidi Hammel - Keck II telescope - wavelength - tropopause - stratosphere - Marc Delcroix - Mars - Jupiter - Saturn - vortex - Great Red Spot - Hubble Space Telescope - Larry Sromovsky - infrared - storm - Anthony Wesley

منبع: Space.com

نقل از یک ستاره در هفت آسمان

عطف به عتف - نگاهی به پژوهش و ISI در ایران

امید عمومی - نامه به ریاست جمهوری

مرز بین ایمان و تجربه  

نامه سرگشاده به حضرت آیت الله هاشمی رفسنجانی

آخرین مقالات