تفنگ لیزری برای کشتن پشه ناقل مالاریا

چه کسی فکرش را می‌کرد که از تفنگ لیزری برای کشتن پشه استفاده شود؟

دانشمندان پس از ده‌ها سال مبارزه ناموفق با پشه ناقل مالاریا، دست به دامان فناوری‌های جدید شده‌اند. شاید لیزر راه‌حل این مشکل دیرپا و غلبه بر این قاتل بی‌رحم باشد.

مجید جویا: سال‌هاست که دانشمندان و حامیان بشردوستشان در مواجهه با 600 هزار قربانی سالیانه بیماری مالاریا، کمر همت به مبارزه با پشه‌ها بسته‌اند. اگر بتوانیم پشه‌ها را نابود کنیم، نه‌فقط مالاریا که تب دنگ و دیگر بیماری‌های مشابه نیز رخت خواهند بست.

در سال‌های نه‌چندان دور آفت‌کش د.د.ت در مقیاس وسیعی برای مقابله با پشه‌ها استفاده شد، اما تبعات زیست‌محیطی آن به‌قدری وحشتناک بود که دیگر کسی به استفاده از آن فکر نمی‌کند. اما می‌توان به‌جای آن از انحراف، جابجایی، خرابکاری و حتی شکنجه پشه استفاده کرد!

به گزارش نشنال جئوگرافیک، پژوهشگران سازمان بهداشت جهانی و بنیاد بیل و ملیندا گیتس به دنبال راهی هستند تا پشه‌ها را پیش از انتقال انگل مرگبار مالاریا به انسان، ناتوان کنند. دسته جدیدی از اختراعات ثبت شده‌اند که از تله‌های پشه‌کش برقی معمولی به‌مراتب فراتر رفته‌اند؛ مانند پرده‌های نوری که سیستم عصبی پشه را مختل می‌کنند، عطری با عطرمایه (اسانس) انسان که پشه‌ها را به‌جای انسان به‌سوی گاوها می‌کشاند تا خون گاو را بمکند؛ حصار (فنس) جدیدی که پشه‌ها را به کمک پرتو لیزر از بین می‌برد؛ و البته انگل‌هایی که در تاریکی می‌درخشند.

هزینه کلی جنگ جهانی علیه پشه چقدر است؟ کسی نمی‌داند؛ ولی در طول این سال‌ها میلیاردها دلار برای مبارزه با مالاریا خرج شده که بخش بزرگی از آن از خود بنیاد بیل گیتس آمده است. البته، کنترل پشه تنها بخشی از یک استراتژی سه وجهی علیه گسترش مالاریا است که یکی از بزرگ‌ترین و غم‌بارترین معضلات بهداشت عمومی جهان است. این بیماری 207 میلیون نفر را در سال 2012 / 1391 مبتلا کرد و جان تقریباً 627 هزار نفر را گرفت؛ که اکثر آن‌ها در کشورهای آفریقایی بودند. اما گیج کردن این جانور خون‌خوار راه‌حل مسئله نیست. به همین دلیل است که دانشمندان داروهایی را نیز برای درمان و پیشگیری از مالاریا تولید می‌کنند. چندین شرکت در حال کار روی واکسنی هستند که می‌تواند ضربه آخر را به مالاریا بزند.

میگوئل پرودنسیو، از بازرسان ارشد موسسه درمان مولکولی پرتغال می‌گوید: "اگر هر سه را کنار هم بگذارید و به‌طور مشترک کار کنید، در آن صورت فکر می‌کنم که واقعاً شانسی برای نابودی مالاریا وجود خواهد داشت". البته هنوز زود است و اکثر نوآوری‌ها هنوز در مرحله آزمایش قرار دارند. تولید واکسنی که بتواند ایمنی کامل را در برابر مالاریا تضمین کند، مدت زمان بسیار طولانی‌تری به طول خواهد انجامید.

پیشرفته‌ترین دستاوردی که امروزه استفاده می‌شود، تورهای آغشته به حشره‌کش است که بالای تخت آویخته می‌شوند. این توری‌ها بسیار مؤثرند و مرگ کودکان را (از هر عاملی) تقریباً 20 درصد کاهش داده‌اند. ولی حشره‌کش باید هر 6 تا 12 ماه تجدید شود و حتی دیرپاترین این تورها هم خاصیت حشره‌کشی خود را تنها تا چند سال نگاه می‌دارند.

اما می‌توان از پرده نوری استفاده کرد که عمر طولانی‌تری دارد. این پرده که به‌دست سزابولس مارکا، استاد فیزیک دانشگاه کلمبیا ابداع شده، طول‌موج‌هایی از نور ساتع می‌کند که سیستم عصبی پشه را مختل می‌کنند. پرده را می‌توان از درها و پنجره‌ها آویخت و می‌توان از پرده‌های چندلایه استفاده کرد تا پشه‌ها را به دام انداخت. برای اقتصادی کردن استفاده از این پرده در کشورهای درحال‌توسعه، این مخترع فیزیک‌دان از فناوری‌های سطح بالاتری هم استفاده کرده است. او پرده را به حسگری مجهز کرده (تقریباً 2 دلار برای هر سری) تا نور تنها وقتی ساتع شود که حضور پشه‌ها احساس شود. او و همکارانش در نظر دارند در سال آینده این پرده را در تانزانیا آزمایش کنند.

مارکا همچنین در حال تولید یک میله با تغذیه انرژی خورشیدی است که با انتشار امواج فراصوت، لاروهای پشه را پیش از بلوغ می‌کشد. البته این راه‌حل جایگزین مواد شیمیایی است. مارکا می‌گوید "مردم محلی می‌دانند که پشه‌ها کجا تخم‌گذاری می‌کنند، درنتیجه می‌توانند خودشان این میله را در دست بگیرند و کافی است نوک میله را در تماس با سطح آب قرار دهند". در حال حاضر، آزمایشگاه او در حال کوچک کردن ابعاد نمونه اولیه است تا بتوان آن را به‌راحتی جابجا کرد.

همزمان، شرکت ISCA Technologies در حال تولید عطری برای احشام است تا گاوها به‌طور موقت بویی همانند انسان منتشر کنند و پشه‌ها به‌جای ما آن‌ها را نیش بزنند (لازم نیست نگران گاوها باشید: آن‌ها برخلاف انسان، دچار مالاریا نمی‌شوند!)؛ و Intellectual Ventures نیز یک حصار (فنس) فوتونیک تولید کرده، آرایه‌ای از ال‌ای‌دی‌های فروسرخ که می‌توانند پشه‌های ماده را از روی صدای بال زدنشان تشخیص دهند (فقط پشه‌های ماده انسان را نیش می‌زنند). این فنس یک پرتو لیزر به پشه‌ها شلیک کرده و آن‌ها را از آسمان ساقط می‌کند.

دانشمندان همچنین داروهای قوی‌تری ضد مالاریا می‌سازند، ولی این کار ساده‌ای نیست، چراکه انگل پلاسمودیوم که عامل بیماری مالاریا است، تغییرات فراوانی را در دوره زندگی خود پشت سر می‌گذارد. بیشتر داروها وقتی پلاسمودیوم را می‌کشند که وارد جریان خون انسان شده است و تعداد اندکی هم مانع از انتقال آن به بدن انسان می‌شوند یا آن را در بدن پشه می‌کشند (که کارایی بیشتری خواهد داشت). آزمایش این داروها فرایند طولانی و دردآوری است. این فرایند شامل تغذیه پشه با خون آلوده به پلاسمودیوم و یک دارو، کالبدشکافی آن‌ها و سپس شمارش تعداد انگل‌های زنده و مرده است.

کوئن دچرینگ، مدیرعامل TropIQ Health Sciences در هلند، برای تسریع این روند، یک ژن کرم شب‌تاب را در پلاسمودیوم وارد کرد و کاری کرد که در داخل بدن پشه بدرخشد. یک حسگر فوتون، مقدار نور در بخش میانی مجرای هاضمه پشه را اندازه‌گیری می‌کند و بلافاصله مشخص می‌کند که آیا داروی تزریق‌شده انگل را کشته یا خیر. امروزه، TropIQ سرویس آزمایش دارو را با استفاده از انگل‌های درخشان برای شرکت‌ها و دانشگاه‌ها ارائه می‌دهد.

البته یک واکسن مؤثر می‌تواند مشکل مالاریا را برای آینده‌ای نزدیک حل کند. پیشرفته‌ترین کاندیدا، RTS,S/AS01، در مرحله سوم آزمایش‌های بالینی در هفت کشور آفریقایی قرار دارد و قرار است نتایج نهایی آن در اواخر سال جاری ارائه شوند. RTS,S حاوی بخشی از یک پروتئین از پلاسمودیوم فالسیپاروم است که منجر به تحریک تولید پادتن‌هایی می‌شود که اگر پروتئین باز ظاهر شود، به آن حمله می‌کنند. ولی پرودنسیو اشاره می‌کند که این دارو تنها ایمنی نسبی فراهم می‌کند و هرچند به‌طور کامل مانع از ابتلا نمی‌شود، ولی خطر جدی شدن بیماری را کاهش می‌دهد (در 30 درصد موارد). به‌علاوه، اثر حفاظتی آن پس از سه تا چهار سال از بین می‌رود.

تاکنون تنها راه تأمین ایمنی کامل از طریق واکسنی است که حاوی کل پلاسمودیوم باشد. ولی این فرایند نگرانی‌های ایمنی را هم دامن می‌زند، چراکه تهیه آن دربردارنده تولید انبوه انگل‌های کشنده است. درنتیجه پرودنسیو به دنبال انگلی از مالاریا است که جوندگان را مبتلا کند و در بسیاری از همان پروتئین‌ها و دیگر ویژگی‌های حیاتی با انگل انسانی مشترک باشد ولی منجر به بیماری مالاریا در انسان نشود؛ و آن را با پروتئین‌های منحصر به انگل انسانی پوشش دهد.

به‌رغم این‌که خیلی از کاشناسان باور دارند که یک واکسن مؤثر می‌تواند مالاریا را ریشه‌کن کند، سال‌های زیادی باید بگذرد تا چنین چیزی پیدا شود. تا آن زمان باید روی چیزهایی مانند توری روی تخت، حشره‌کش‌ها... و داروهای بهتر سرمایه‌گذاری شود. به‌عبارت‌دیگر: پشه‌هایی که در تاریکی می‌درخشند و پرده‌های توری، بلافاصله مالاریا را ریشه‌کن نمی‌کنند؛ ولی نوآوری در چندین جبهه، می‌تواند آسیب‌های آن را کاهش دهد.

نقل از خبر آنلاین

عطف به عتف - نگاهی به پژوهش و ISI در ایران

امید عمومی - نامه به ریاست جمهوری

مرز بین ایمان و تجربه  

نامه سرگشاده به حضرت آیت الله هاشمی رفسنجانی

آخرین مقالات