اين روزها به واسطه ی زلزله ی ويرانگر و تاسف انگيز برخی از کشورهای جنوب شرق آسيا که تا لحظه ی تنظيم اين يادداشت بيش از ۱۲۰ هزار نفر تلفات انسانی به همراه داشته است ، با واژه ی سونامی زياد برخورد می کنيم و يا آن را می شنويم. در اين يادداشت کوتاه سعی خواهم کرد با مروری اجمالی بر مفهوم فيزيکی اين پديده ، بيشتر با آن آشنا شويم.

از منظر واژه شناسی ، سونامی Tsunami  واژه ای است ژاپنی که در زبان انگليسی آن را harbor wave می نامند. در زبان فارسی معمولا از آن به عنوان موج های سهمگين دريایی و اقيانوسی ياد می کنند. اين واژه از دو قسمت تشکيل شده است ؛ قسمت اول Tsu به معنی harbor يا لگنرگاه و قسمت دوم nami به معنی wave يا موج است. اما از منظر فيزيک ، که هدف اين يادداشت است ، سونامی به قطار يا گروهی از موج ها گفته می شود که بر اثر حرکت ناگهانی حجم زيادی از آب در امتداد قائم به وجود می آيد. اين پديده می تواند بر اثر زمين لرزه ، زمين لغزه ، فوران های شديد آتش فشانی ، انفجارهای سهمگين ، و يا حتی برخورد يک جرم آسمانی به زمين - همانند يک شهاب سنگ - بزرگ رخ دهد. در ادامه پديده ی سونامی ،که به دليل زلزله در لايه های زيرين بستر اقيانوس ها و يا درياها رخ می دهد ، بررسی می شود.

موج های سونامی در اقيانوس ها و درياها هيچ شباهتی با موج های دريا که منشا آنها باد  و يا موج های جزر و مدی که منشا آنها ماه است ، ندارند. همان طور که پيش از اين اشاره شد اين موج ها بر اثر به هم خوردن بسيار ناگهانی تعادل آب و حرکت آن در امتداد قائم به وجود می آيند. موج های دريايی و موج های جزر و مدی نسبتا آرام ودر سطح کم عمق آب به وجود می آيند و با دوره ی نه چندان طولانی  و طول موج نسبتا  بلند به وجود آمده و حرکت می کنند. برای مثال دوره ی آنها در حدود ۱۰ ثانيه و طول موج آنها در حدود ۱۵۰ متر است. در حالی که موج های سونامی می توانند طول موجی برابر ۱۰۰ کیلومتر و دوره ای از مرتبه ی يک ساعت داشته باشند. می دانيم که سرعت حرکت موج در درياها با جذر حاصل ضرب شتاب گرانش در عمق آب (که موج در ان منتشر می شود ) متناسب است. برای مثال در اقيانوس هند که عمقی در حدود ۴ کیلومتر دارد سرعت موج های سونامی به ۲۰۰ متر بر ثانيه و يا حدود ۷۰۰ کیلومتر بر ساعت می رسند!  

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40