طاهره ساعدی

استان خراسان رضوي از سال آينده تحت پوشش عمليات بارورسازي ابرها قرار مي گيرد. دكتر رسول زرگر، معاون وزير نيرو در امور آب در مصاحبه اختصاصي با خبرنگار ما با اعلام اين خبر گفت، قرار است تاپايان سال جاري 2 دستگاه رادار در تهران و خراسان رضوي نصب شود و با نصب اين رادارها از سال آينده اجراي عمليات بارورسازي ابرها در خراسان رضوي براي مقابله با كم آبي و تعديل آب و هوا امكان پذير مي شود.

اجراي فرآيند بارورسازي ابرها از چندين سال پيش در كشور شروع شده و با همكاري روس ها، فناوري آن به ايران انتقال يافته است. اين پروژه، يك پروژه ملي است و براي بعضي از مناطق كشور جنبه حياتي دارد. خبرنگار ما در گفتگو با دكتر رسول زرگر، ابعاد مختلف پروژه بارورسازي ابرها و تأثير شگرف آن بر رفع معضل كم آبي را مورد بررسي قرار داده است كه مشروح گفتگو از نظر شما مي گذرد:

- عمليات بارورسازي ابرها در دنيا از چه زماني آغاز شده است؟

از سال 1946 كشورهاي روسيه و آمريكا طرح تعديل آب و هوا را با بارورسازي ابرها آغاز كردند. فناوري مربوط به بارورسازي ابرها تاكنون در اختيار اين دو كشور و تعداد معدودي كشورهاي ديگر بوده است. هرساله حدود 130 تا 150 پروژه در 50 كشور دنيا انجام مي شود. كشورهاي عراق، پاكستان، امارات و كشورهاي مشترك المنافع در استفاده از اين فناوري سابقه داشته اند اما سوريه يكي از كشورهاي پيشرفته در بهره وري از اين دانش محسوب مي شود به طوري كه در اين كشور عمليات بارورسازي به طور روزمره انجام مي شود.

- از چه زماني عمليات مذكور در ايران اجرا شده است؟

در ايران براي اولين بار در سال 1353 عمليات بارورسازي در منطقه سد لتيان و رودخانه جاجرود انجام شد كه نوع فناوري به كار گرفته در آن متفاوت با امروز بود بدين شكل كه فرآيند با شليك هوايي از روي كوه به سمت ابر انجام مي شد. از سال 1353 تا 57 چندين بار عمليات تكرار شد ولي بعد از انقلاب، اولين بار در سال 1373 توسط رئيس جمهور وقت دستور فعال شدن اين طرح داده شد.

- مركز بارورسازي ابرها در چه سالي به وجود آمد؟

در قوانين آب كشور يكي از وظايف وزارت نيرو در تأمين آب شهروندان، بهره برداري از روش علمي بارورسازي ابرهاست. در همين راستا در سال 77 مركز بارورسازي ابرها در شهر يزد ايجاد شد.
- شما مي گوييد ازاين پس بارورسازي ابرها بدون كمك گرفتن از متخصصان روسي انجام مي شود؛ در اين باره توضيح دهيد.
پس از ايجاد مركز بارورسازي ابرها قراردادي 5 ساله با روسيه منعقد و براساس آن روسيه متعهد شد طي 5 سال 1- نيروي انساني ايراني را آموزش دهد تا نيروي متخصص در اين زمينه تربيت شود 2-فناوري مربوط به عمليات را به ايران انتقال دهد 3- تجهيزات مورد نياز طرح را تأمين كند و در مرحله آخر هدايت كلي كار را برعهده داشته باشد. اين پروژه متأسفانه به خاطر بعضي ديدگاه ها، از سال 81 تا 84 متوقف بود ولي از سال گذشته با نگاه ويژه دولت مجددا" از سر گرفته شد و قرارداد با روسيه -كه يك سال ديگر از آن باقي مانده بود - دوباره فعال و كار پيگيري شد. باتوجه به اين كه در مدت اين 5 سال متخصصان ايراني، صاحب فناوري بارورسازي ابرها شده اند پس از اتمام قرارداد با روسيه عمليات به همت كارشناسان ايراني انجام مي شود و ما در حال حاضر مشغول بومي سازي اين دانش هستيم.

- هدف از بارورسازي ابرها چيست؟

افزايش ميزان بارندگي، جابجايي زماني و مكاني بارش، از بين بردن مه به ويژه در سطح جاده ها، جلوگيري از بارش تگرگ به منظور كاهش آسيب ناشي از آن و صاف كردن آسمان براي انجام نمايش و مانورهاي هوايي از جمله مواردي است كه عمليات بارورسازي ابرها به آن منظور انجام مي شود.

- آيا بارورسازي ابرها در تمام سال امكان پذير است؟

خير، باتوجه به اين كه دوره «ابرناكي» به ويژه در فلات مركزي در هر سال از آذر شروع مي شود و تا آخر ارديبهشت ادامه دارد ما نيز عمليات بارورسازي را در اين دوره 6 ماهه انجام مي دهيم.
- در حال حاضر چه استان هايي تحت پوشش عمليات بارورسازي ابرها قرار دارند و باتوجه به كم آبي هاي سال هاي اخير در خراسان رضوي آيا امكان بهره وري از اين پروژه براي مقابله با كم آبي در اين استان وجود دارد؟
در حال حاضر عمليات با مركزيت يزد و با شعاع 400 كيلومتر انجام مي شود كه 4 استان يزد، كرمان، فارس و چهارمحال و بختياري را به طور كامل و بخش هايي از استان هاي خراسان جنوبي، رضوي، قم و سمنان را تحت پوشش خود دارد. در حال حاضر ما از 3 رادار ويژه اين عمليات در نقاطي مثل يزد و اصفهان بهره مي بريم ولي درصدديم تاپايان سال جاري 2 رادار ديگر در خراسان رضوي و تهران نصب كنيم كه با نصب اين 2 رادار تمام فلات مركزي و حداقل 15 استان تحت پوشش پروژه قرار مي گيرد بدين ترتيب ما خواهيم توانست عمليات بارورسازي ابرها را از سال آينده در خراسان رضوي آغاز كنيم تا به رفع مشكل كم آبي در مشهد و استان خراسان رضوي كمك كنيم.

- بارورسازي ابرها تا چه ميزان مي تواند در تغيير اقليم يا كاهش خشكسالي و كم آبي موثر باشد؟
براساس روش هاي علمي تخمين و اندازه گيري كه در نقاط مختلف دنيا و ايران به اين منظور صورت گرفته مشخص شده است كه بارورسازي ابرها مي تواند حدود 5 تا 25 درصد ميزان بارش در يك منطقه را افزايش دهد بنابراين تأثير چشمگيري در مقابله با كم آبي خواهد داشت.

- در حال حاضر از چه موادي براي بارورسازي ابرها بهره گرفته مي شود؟

يدور نقره و نيتروژن موادي هستند كه باتوجه به فيزيك و طول و عرض ابر مورد استفاده قرار مي گيرند. استفاده از فناوري هاي ديگر مثل كاربرد يخ خشك و يا فناوري هاي نوين در عمليات مذكور در دستور كار مي باشد.
- هزينه صرف شده براي اين عمليات چقدر بوده است؟
تاكنون 3 ميليون دلار هزينه كل پروژه شده كه 2 ميليون دلار آن صرف خريد تجهيزات لازم و يك ميليون دلار براي هزينه هاي ديگر استفاده شده است گلوله هاي يدور نقره هر كدام 10 دلار هزينه داشته است ولي در حال حاضر خود متخصصان ايراني اين گلوله ها را توليد مي كنند.

- آيا امكان دارد عمليات بارورسازي در نقطه اي انجام شود و ابر در مكاني ببارد كه قابل پيش بيني نبوده است به عنوان مثال به جاي گيلان در خراسان ببارد و باعث ايجاد حوادث غيرمترقبه مثل سيلاب شود؟

خير، حتي در مراحل آغازين پروژه شايعاتي منتشر شد مبني بر اين كه ابرهاي بارورسازي شده در ايران، در افغانستان باريدند ولي اين درست نبود. زماني كه پروژه در مرحله مطالعاتي و پژوهش قرار داشت ما توانستيم با اين عمليات با كم آبي و خشكسالي در گيلان مقابله كنيم. من متذكر مي شوم پس از بارورسازي ابرها توسط هواپيماي ويژه و يك تيم متخصص، حدود 20 تا 30 دقيقه طول مي كشد تا ابر ببارد. بنابراين عمليات تحت كنترل قرار دارد. باتوجه به سرعت ابر مكان بارش مشخص مي شود و عمليات بارورسازي باتوجه به اين محاسبات انجام مي شود.
در هر هواپيما 10 كارشناس و متخصص به طور دقيق و از نزديك عمليات را تحت نظر دارند و زمان و مكان و ميزان تقريبي بارش را تعيين مي كنند.

- آيا مي توان تمام ابرها را بارور كرد؟ ابرهاي مورد نظر چگونه شناسايي مي شوند؟

در اين زمينه 3 دسته ابر وجود دارند، بعضي ابرها توان باران زايي دارند، بعضي اصلا" قدرت بارش ندارند ولي در اين ميان ابرهايي هستند كه در شرايط عادي نمي بارند ولي با بارورسازي مصنوعي مي توان آنها را وادار به بارش كرد. رادارهاي نصب شده بر روي زمين جبهه هوا و ابري را كه وارد ايران مي شود رصد و بررسي مي كنند و متخصصان با تشخيص نوع و جهت حركت ابر مي توانند قابليت بارورسازي ابر را تعيين كنند.

- عمليات بارورسازي چگونه انجام مي شود؟

اگر ابري براي بارورسازي مناسب بود هواپيماي ويژه اين كار، به سمت ابر حركت مي كند و به داخل آن مي رود، (اين هواپيما برخلاف هواپيماهاي معمولي كه از ابر گريزان هستند به داخل آن مي رود) در اين مرحله گروه متخصصان و كارشناسان داخل هواپيما به بررسي شرايط و ويژگي هاي ابر مي پردازند و مجددا" آن را از نظر قابليت بارورسازي مي سنجند و در صورت مثبت بودن آزمايش، عمليات با شليك گلوله هاي يدور نقره انجام مي شود. اين گلوله ها پس از طي 50 متر شروع به سوختن مي كند. دوده يدور نقره باعث جذب ذرات آب موجود در ابر و نهايتا" ايجاد قطره مي شود و پس از تشكيل قطرات درشت، ابر شروع به بارش مي كند و همان طور كه گفته شد فاصله زماني بين بارورسازي و آغاز بارش حدود 20 تا 30 دقيقه است.

- آيا استفاده از يدور نقره، مشكلات زيست محيطي و بهداشتي براي انسان ايجاد نمي كند؟
مابراساس استانداردهاي كشورهاي اروپايي از اين ماده استفاده مي كنيم باتوجه به اين كه مي دانيم اين استانداردها بالاتر از استانداردهاي ايران است. ميزان يدور نقره به كار برده شده در اين عمليات بسيار كم است به عنوان مثال در طول 6 ماهي كه پروژه در منطقه بسيار وسيعي از فلات مركزي انجام مي شود فقط 5 كيلوگرم يدور نقره مصرف مي شود بنابراين ميزان يدور نقره وارد شده در خاك و آب اصلا" در حدي نيست كه مشكلات زيست محيطي و بهداشتي ايجاد كند.

- رضا كهولي، مخترع ايراني، طرحي درباره شيوه متفاوتي در بارورسازي ابرها داده و در آن پيشنهاد شده بود از منوكسيد نيتروژن براي عمليات استفاده شود، آيا اداره آب وزارت نيرو اين طرح را بررسي كرده است؟

تمام مكاتبات رضا كهولي از همان ابتدا در اين جا موجود است (دكتر زرگر تمام مكاتبات را به ما نشان مي دهد) كهولي تمام اطلاعات اوليه در اين رابطه رااز مركز بارورسازي ابرها و معاونت وزارت درامور آب درخواست كرده بود كه برايش ارسال شد. ما در جريان جزئيات طرح مذكور قرار داريم و از كنار هيچ طرحي بي توجه نمي گذريم. اين طرح، يك طرح آزمايشگاهي است و ما در نظر داريم پس از گذراندن دوره يك ساله آتي و اتمام قرارداد با روسيه و به ويژه بومي سازي فناوري، آن را مورد مطالعه و بررسي قرار دهيم. بررسي و پيگيري طرح كهولي در دستور كار قرار دارد تا پس از بومي سازي فناوري در صورت امكان به مراحل اجرايي برسد