از همين رو بود که گروهي از مالکين اراضي بهجت آباد با سوء استفاده هايي نظر وزير ماليه وقت را جلب کرده بودند که زمينهاي آنها را براي تاسيس دانشگاه خريداري نمايد. در حاليکه به نظر موسيو گدار عرصه آن زمينها تنگ و موقعيت آنها سيل گير بود و براي تاسيس دانشگاه به هيچ روي مناسب نبود. با اين همه مرحوم داور رجحان در جلسه هيات دولت به سختي برخريد اراضي بهجت آباد پاي فشرد و نظر بيشتر اعضاء را جلب کرده و سرانجام دولتيان، بهجت آباد را برگزيدند. در همين حال که علي اصغر حکمت دلشکسته و نااميد ناظر ماجرا بود، رضا شاه وارد شد و پس از اطلاع از موضوع با قلدري خاص خود اوضاع را برهم زد و گفت:« باغ جلاليه را برگزينيد. بهجت آباد ابداً شايسته نيست عرصه آن کم و اراضي آن سيل گير است. دولتيان در برابر اين سخنان قاطع، زبان در کام کشيدند و احدي دم برنياورد.

باغ جلاليه در شمال تهران آنروز ما بين قريه اميرآباد و خندق شمالي تهران قرار داشت. اين باغ زيبا که پوشيده از درختان کهنسال مثمر و غيرمثمر بود، در حدود  1300.ق در واپسين سالهاي حکومت ناصرالدين شاه قاجار به فرمان شاهزاده اي به نام جلال الدوله بنا يافته و در آن روز در مالکيت تاجري ترک به نام حاج رحيم آقاي اتحاديه تبريزي بود. به هر حال باغ جلاليه از قرار متري 5 ريال و جمعاً به مبلغ 100000 توامان از اين تاجر خريداري شد و موسيو گدار به سرعت مامور تعيين حدود، نرده گذاري، طراحي و اجراي عمليات ساختماني در آن شد. در همين حال پانزدهم بهمن ماه 1313. ش لوح يادبود تاسيس دانشگاه با حضور مقامات دولتي در محلي که اکنون پلکان جنوبي دانشکده پزشکي است در دل خاک به امانت گذاشته شد.

 آغاز عمليات ساختماني

طراحي پرديس دانشگاه را نيز همان معمار فرانسوي بر عهده گرفت. وي نخست طرح خيابانهاي اطراف و داخل دانشگاه را ارائه کرد و پس از تاييد در پانزدهم بهمن 1313، عمليات اجرايي با کاشت نهال هاي درختان سايه گستر و با شکوه چنار در کنار خيابانها آغاز شد اکنون آن نهال هاي نحيف عمري به درازاي دانشگاه يافته و آنان نيز هفتاد ساله شده اند.

تاسيس دانشگاه تهران كه با آغاز آشنايي جدي ايرانيان با مغرب زمين مقارن افتاده بود اين دانشگاه را به بستر اصلي ارتباط با تمدن مغرب زمين و علوم جديد تبديل كرد. از آغاز فعاليت هاي  آموزشي دانشگاه تهران ، تاكنون ، همواره افراد شايسته و شخصيت هاي برجسته و چهره هاي صاحب نامي در آن به تدريس يا تحصيل پرداخته اند كه در اينجا با صرف نظر از اسامي فعالان كنوني در عرصه هاي  سياست ، اجتماع، علم و هنر، فقط به نام چند تن از درگذشتگان اشاره  مي شود.

استاد جلال الدين همايي ، عبدالعظيم  قريب ، بديع الزمان فروزانفر، پروفسور محمود حسابي ، استاد علي  اكبر دهخدا، دكتر محمد معين ، مهندس مهدي بازرگان ، شهيد دكتر مصطفي چمران ، دكتر يدا.. سحابي ، شهيد دكتر محمد مفتح ، استاد شهيد مرتضي مطهري ، دكتر عبدالحسين زرين كوب ، دكتر كريم ساعي ، دكتر احمد حامي و...

پرديس دانشگاه تهران كه از جنوب به خيابان انقلاب ، از شمال به  خيابان پورسينا و از شرق و غرب به ترتيب به خيابان هاي قدس و 16 آذر محدود است در سال 1313 ه.ش در مساحتي به وسعت 21 هكتار تاسيس  شد. در اين مجموعه ساختمان دانشكده هاي:

هنرهاي زيبا، ادبيات و علوم انساني، علوم ، فني ، حقوق و علوم سياسي ، پزشكي ، دندانپزشكي ، داروسازي و ساختمان كتابخانه مركزي - كه از مهم ترين كتابخانه هاي كشور به شمار مي آيد - و مسجد دانشگاه واقع شده است .سازمان مركزي دانشگاه ، اداره امور دانشجويي ، مركز بهداشت و درمان دانشجويان ، دانشكده محيط زيست ، جغرافيا،و... نيز در خيابان هاي اطراف  دانشگاه قرار دارند. نيز دانشكده هاي علوم اجتماعي ، علوم تربيتي، كوي دانشگاه ، اقتصاد، الهيات و معارف اسلامي  به ترتيب در اميرآباد شمالي و خيابان مطهري واقع شده اند. هم چنانكه شماري ديگر از دانشكده ها و مراكز تحقيقاتي و پژوهشي دانشگاه تهران در بيرون از تهران در شهرهاي قم ، كرج ، پاكدشت ، ساري ، چوكا و نشتارود واقع شده اند.در سال1370ه.ش دانشکده هاي: پزشكي، دندان پزشكي و داروسازي از دانشگاه تهران جدا شدند و دانشگاه علوم پزشكي تهران را تشكيل دادند.

مركزيت علمي و آموزشي دانشگاه تهران و گستره و اهميت آن  موجب شده تا

نشان رسمي دانشگاه تهران، آرمي به قدمت تاريخ ايران
 

نقشي که امروز به عنوان نشان رسمي دانشگاه تهران انتخاب شده، از نقوش تاريخي کشور است که سابقه ممتدي در آثار صنعتي داشته و مقام شامخي در فرهنگ ايران باستان حائز اهميت بوده است.

 نقوشي که به عنوان نشان از آنها ياد کرديم و به ظاهر به صورت « داغ » احشام در بين طوايف مسکون درايران مورد استفاده بوده است، هماني است که در شکل مغولي « تمغا» بدان آشنائيم و کلاً اين اشکال به عنوان نشان مالکيت بود بر هر چيزي که صاحب آن بودند. در دوران ساساني اين نشان ها در نقش برجسته ها، سکه ها و ظروف نقره به عنوان نشان هاي خانوادگي به کار رفته اند. از آنجا که در ايجاد اين نشان ها از حروف خط پهلوي ساساني نيز استفاده شده طبيعت يک منوگرام را هم گرفته اند.

 آرم دانشگاه تهران از نقش گچ بري شده مکشوفه از تيسفون گرفته شده است که نمونه منشاء آن در کاخ ساساني مشکوفه از دامغان در دست است. هم در اين مورد و هم در موارد مشابه آن در مهرهاي ساساني، نشان ها عموماً در ميان دو بال تزئيني ( که مي تواند بال عقاب باشد ) قرار داده شده اند که کاربرد آن را در ديگر نقوش اين دوره و شکل تاج هاي ساساني مخصوصاً در اواخر اين دوره شاهد هستيم. در شاهنامه فردوسي نيز اين گونه تاج ها با عنوان تاج هاي «دوپر» ياد شده است.

در مورد پلاک به دست آمده از تيسفون، نقش ميان بال ها از ترکيب حروف خط اين دوره (پهلوي ساساني) ساخته شده است و عده اي سعي در خواندن و توجيه اين نشان ها کرده اند. در مورد تيسفون نقش مورد بحث به صورت « افزوت » (امرود) به معناي فراواني و افزوني و نيز به صورت «ايلان» (ايران) نيز به صورت «او» براي کلمه اورمزد به معناي اهورا مزدا و يا صرفاً اسم هرمزه و هرمز خوانده شده است. استفاده دو کلمه دانشگاه تهران به شيوه نشان هاي دوران ساساني (که از ترکيب حروف تشکيل مي شود) در ميان بال هاي تزئيني بر اين اساس بوده است. حاشيه تزئيني که از دواير ريز تشکيل شده نيز دوران هخامنشي به عنوان يک عامل تزئيني مخصوصاً در سکه ها به کار مي رفته و در دوران ساساني نيز در سکه ها، مهرها و گچ بري مورد استفاده داشته است.

 بنا به گفته دکتر مظفر بختيار، استاد دانشکده ادبيات دانشگاه تهران، در نشان دانشگاه در زمان رياست جهانشاه صالح تغييراتي داده شد؛ نشان اصلي، مانند آرم بيشتر دانشگاه هاي غربي، داخل قابي به شکل سپر رومي قرار گرفت و عنوان «دانشگاه تهران» به خط لاتين و نيز شعار« مياساي ز آموختن يک زمان» برآن اضافه شد. شکل جديد علاوه بر اينکه هيچگونه تناسبي با نقش هاي اصيل ايراني نداشت، اهداف و فعاليت هاي گسترده دانشگاه را در شعار «آموختن» منحصر کرده يود که بار رسالت مهم تربيتي، پرورشي و انسان ساز دانشگاه مغايرت داشت؛ در حدود سال 1350 نيز در شکل اصلي نشان دانشگاه تغييراتي گرافيکي اعمال شد و مدتي هم با آن شکل به کار رفت، ولي به منظور حفظ اصالت نشان قديم، مجدداً همان نشان به کار برده شده که هنوز هم پا بر جاست.

بي شک ارزش بين المللي دانشگاه تهران، شهرت جهاني سردر اصلي آن را نيز به ارمغان آورده است. اين بناي تاريخي، علاوه بر اين که در سطح ملي سمبل تمام نماي علم، دانش، معرفت و نماد زندگي شيرين دانشجويي در زير سقف مرکز نمادين علمي کشور ( دانشگاه تهران ) است، در خارج از ايران نيز معرف يک دانشگاه نامدار در سطح خاورميانه است. با يک بررسي گذرا مي توان ادعا کرد که از ميان معروف ترين و معتبرترين دانشگاه هاي دنيا، دانشگاه تهران تنها دانشگاهي است که از طريق يک بناي فرهنگي سمبليک با مهندسي پيچيده، پيام هاي ويژه معنوي، علمي و فرهنگي را به مخاطبان خود القا مي کند.

 برخي بر اين عقيده اند که طرح سردر دانشگاه، الهام گرفته از تصوير خيالي دوپرنده اي است که بال هايشان را براي اوج گرفتن و برخاستن از زمين، باز کرده اند. علم و دانش به دو بال تشبيه شده اند که ورود به دانشگاه با آن دو ممکن است و خروج از دانشگاه نيز با تقويت اين بال ها موجب صعود افراد بر فراز اجتماع خود و پاسداري از آن مي شود.

 عده اي ديگر آن را به عنوان کتابي که به صورت باز در مقابل ديدگان گذارده شده باشد مي دانند که بيانگر ارزش مطالعه و تحقيق است. اما از تاريخچه و نحوه ساخت اين سردر اطلاعات و اسناد کاملي به دست نيامده است.

بنابر قولي در سال هاي 46-45 به دستور رياست وقت دانشگاه طرحي در ميان دانشجويان و طراحان مختلف به مسابقه گذاشته شد. از ميان طرح هاي رسيده طرح دانشجويي به نام «کوروش فرزامي» (از دانشکده هنرهاي زيبا) به عنوان طرح برتر برگزيده شد. کار اجراي طرح، ابتدا به يک شرکت پيمانکار سوئيسي واگذار شد که به دليل نواقص مربوط به مراحل قالب بندي از ادامه کار توسط اين شرکت ممانعت شد و يک شرکت پيمانکاري ايران به نام «شرکت آرمه» اجراي طرح را به عهده گرفته و به اتمام رساند. بنابر آخرين صورت حساب و وضعيت شرکت آرمه هزينه اجراي طرح مبلغ 24 هزار و500 تومان بوده است. اگر چه تاريخ ساخت سردر را در سال هاي 46-45 مي دانند، اما تا سال 1348 هيچ سندي در خصوص آن در آرشيو دانشگاه مشاهده نشده است. در نشريه شماره 2 «هنر معماري» (تير ، مرداد، شهريور1348) عکس هايي از سردر دانشگاه تهران به چاپ رسيده است در ذيل آن نام طراح و محاسب سردر آورده شده است ( اين منبع نيز طراح را که کوروش فرزامي و محاسب آن را سيمون سرکيسيان ذکر کرده است). علاوه بر اين در کتابچه راهنماي دانشگاه تهران (1351) نيز عکس سردر چاپ شده است.

مديران دانشگاه

تا سال 1321 ه.ش دانشگاه تهران توسط وزير فرهنگ مديريت ميشد.از آن تاريخ به بعد مدیریت دانشگاه بصورت مستقل و زیر نظر وزارت فرهنگ در آمد.اسامی مدیران دانشگاه از ابتدا تا کنون به شرح زیر میباشد:
 

نقل از اطلاعات دانشگاه های جهان