يافت شدن سو (Sue)، تيرانوسوروس ركس Tyrannosaurus rex)) 4/8 ميليون دلاري در كنار حرف و حديث هاي فراواني كه پيرامون خود برانگيخت موجبات انقلاب تازه اي را نيز در ديرينه شناسي فراهم كرد كه آن استفاده از تكنولوژي پيشرفته خاص پزشكي و صنعت يعني سي تي اسكن (CTScan) در كار آماده سازي و مطالعه فسيل هاي غول پيكر است.

پس از آنكه كريس بروچو (Brochu.C) ديرين شناس موزه صحرايي تاريخ طبيعي (FMNH) شيكاگو مأمور مطالعه و تشريح اين نمونه گران قيمت شد جمجمه يك تني سو به راكت داين (Rocketdyne) يكي از شعبات شركت بويينگ در چاتس وورث (Chatsworth) انتقال داده شد تا در سي تي اسكن هاي صنعتي اين شركت اسكن شود.نخستين تلاش ها براي به كارگيري اين تكنيك  هاي پيشرفته در مطالعات ديرين شناسي به سال هاي دهه 80 برمي گردد. در آن زمان نمونه هاي ديرين شناسي با اشعه ايكس مورد مطالعه قرار مي گرفت اما تصاوير حاصل تفكيك مناسبي بين استخوان و زمينه (Matrix) اطراف نمي داد و تصاوير نيز همواره از يك بعد تهيه مي شد و ساختار داخلي نمونه ها همواره ناشناخته باقي مي ماند. در اين سال ها گلن كانروي (Conroy.G) يكي از پرسنل دانشكده پزشكي دانشگاه واشنگتن در سنت لوئيس جمجمه فسيل شده يك پستاندار سم دار اوريودونت (Oreodont) را با سي تي اسكن آن دانشكده مورد تجزيه و تحليل قرارداد.

اما با آغاز دهه نود نمونه هاي بيشتر و بزرگتري با اين روش مطالعه شد كه از اين ميان مي توان از فعاليت هاي تيموتي  رو (Rowe.T) از دانشگاه تگزاس در سي تي اسكن جمجمه يك پستاندار ابتدايي به نام تريناكسودون ليورينوس (Thrinaxodon Liorhinus) و جك هورنر (Horner.J) از موزه راكيز (Rockies) در سي تي اسكن جمجمه هاي دايناسور اين موزه با سي تي اسكن هاي ويژه اسكن موتورهاي جت در شركت جنرال الكتريك نام برد.در اين روش مطالعه، منبع اشعه ايكس در اطراف نمونه مي چرخد و برش به برش (با نازكي ۱۰ ميكرومتر) آن را اسكن مي كند كه با توجه به چگالي متفاوت استخوان و زمينه اطراف تصاوير با وضوح بالا به دست مي آيد.علت استفاده از اسكنرهاي صنعتي براي اين هدف يكي بزرگي ابعاد نمونه هاي فسيلي است كه معمولاً بزرگتر از حجم سي تي اسكن هاي پزشكي است و ديگري وضوح و شفافيت بالاتر تصاوير اسكن شده در اين اسكنرها نسبت به سي تي اسكن هاي پزشكي است كه امكان دان لود كردن، انتقال و مطالعه تصاوير آن با نرم افزارهاي جنبي كامپيوتري را نيز ميسر مي سازد.كاربردهاي گسترده مطالعات صورت گرفته با اين تصاوير باعث شد تا به اين منظور، مركزي در سال 1997 در دانشگاه تگزاس با

اختصاص بودجه ۵/۱ ميليون دلاري براي تجهيز دو سي تي اسكن صنعتي (يكي با منبع انرژي بالا براي نفوذ به نمونه هاي چگال و ديگري براي اسكن نمونه هاي كم چگال) ايجاد شود كه تاكنون بيش از 100دانشمند با پرداخت 104 دلار براي هر ساعت، براي اسكن نمونه فسيلي خود به آن مراجعه كرده اند. از نمونه هاي جالب توجهي كه در اين مركز اسكن شده اند مي توان از آركئوراپتور (Archeoraptor) كه گمان مي شد حلقه مفقوده بين دايناسورها و پرندگان باشد نام برد كه با سي تي اسكن صورت گرفته مشخص شد نمونه اي تقلبي است كه از تركيب دو نمونه متفاوت ايجاد شده است. همچنين نمونه هاي تقلبي ديگري كه در آنها با استفاده از مواد ترميمي چون آمالگام بخش هايي به نمونه هاي اصلي اضافه شده بود نيز با اين روش شناسايي شده است.ن

تايج حاصل از سي تي اسكن جمجمه سو به همراه تشريح كامل آن در هفتمين ويژه نامه مجله ديرين شناسي مهره داران (JVP) منتشر شده است. به وسيله اين سي تي اسكن ها محفظه داخلي جمجمه سو بازسازي شده است. تصاوير حاصل نشان مي دهد پيازهاي بويايي (Olfactory Bulbs) در اين موجود حجم قابل توجهي داشته است كه اين بيانگر قدرت بويايي قابل توجه اين دايناسورهاست. همچنين وجود شبكه مويرگي گسترده در حفره بيني اين موجود نشان دهنده عملكرد اين بخش در خنك كردن مغز است. تصاوير فوق اين قابليت را نيز به مطالعه كنندگان مي دهد تا جمجمه اسكن شده را به دلخواه و در جهات مورد نظر (از جلو به عقب، بالا به پايين و به صورت مايل) برش  داده و برش هاي مورد نظر را مورد مطالعه قرار دهند. همچنين با توجه به امكان تفكيك قابل توجه بين استخوان ها و زمينه همراه، كار آماده سازي نمونه ها با دقت بالاتري انجام مي شود.البته همانند هر روش تازه به كار گرفته شده، اشكالاتي نيز در اين روش مطالعه وجود دارد كه عمدتاً ناشي از بزرگ و چگال بودن نمونه هاي فسيلي و جنس مواد دربرگيرنده نمونه هاست كه موجب مي شود تصاوير نمونه ها از وضوح و تفكيك بالايي برخوردار نباشند. از طرفي دانش و آگاهي ديرين شناسان نيز در زمينه چگونگي مطالعه اسكن هاي حاصل هنوز پيشرفت  قابل توجهي نكرده است. در جايي كه پزشكان براي مطالعه سي تي اسكن هاي انسان سال ها آموزش مي بينند پرواضح است كه رسيدن به حدي بالا در مطالعات ديرين شناختي از اين دست، بيش از هر چيز نيازمند زمان و اندوختن تجربه است. در واقع در اين عرصه، دانش انساني عقب تر از تكنولوژي است و بايد همچنان بياموزد كه چگونه اين اطلاعات سودمند را تفسير كند.
 

Science, Jun. 9.2000 

Nature, 22Feb. 2001

Journal of Vertebrate Paleontology, Memoire 7, Oct. 2002a

مجيد ميرزايي عطاآبادي

نقل از شرق

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40