پژوهش در عرصه علم و فرهنگ يكي از عناصر عمده فعاليت هاي علمي و فرهنگي است كه مي تواند عامل ارزيابي موثري در روند و ميزان توسعه يافتگي و يا توسعه نيافتگي جامعه قلمداد شود، زيرا اساس پژوهش و تحقيق، به نياز در شناسايي ضعف ها و قوت هاي موجود در فرآيند عمل اجتماعي و يا چگونگي فهم عمل بازمي گردد. 

فضيلت دانستن علم كافي نيست؛ براي رسيدن به سطوح بالاتري از علم و فن آوري نيازمند توسعه نهادهاي و مراكز آموزشي و پژوهشي و تقويت نهادها و حلقه هاي پيوند ميان دانشگاه و جامعه هستيم. به وجود آوردن شرايط مناسب براي رشد پژوهش و پژوهش مدار كردن آموزش از سويي و ايجاد فضاي مطلوب براي جذب ثمرات و تحقيقات علمي در نظام توليدي، اجرايي و اجتماعي از سوي ديگر از جمله لوازم ضروري توسعه علمي است؛ و اين مهم نيازمند سازمان بندي مناسب در عرصه هاي ملي و بين المللي است. 

پژوهش در عرصه علم و فرهنگ يكي از عناصر عمده فعاليت هاي علمي و فرهنگي است كه مي تواند عامل ارزيابي موثري در روند و ميزان توسعه يافتگي و يا توسعه نيافتگي جامعه قلمداد شود، زيرا اساس پژوهش و تحقيق، به نياز در شناسايي ضعف ها و قوت هاي موجود در فرآيند عمل اجتماعي و يا چگونگي فهم عمل بازمي گردد. به عبارت ديگر جامعه اي كه تصميم گيري براي تحول فرهنگ را مؤثرترين راهكار توسعه همه جانبه دانسته و يا اينكه مراحلي از آن را طي كرده است، براي پيمودن درست و سنجيده مراحل آتي نياز به محاسبات و نحوه عمل در سطوح متعدد اجتماعي و فرهنگي دارد. در اينجاست كه پژوهش ضرورت مي يابد و سرمايه گذاري در امر پژوهش در اولويت اول قرار مي گيرد. 

پژوهش فرهنگي از مجموعه پژوهش هاي موجود در جامعه، مي تواند اولين و مهم ترين پژوهش ها باشد، زيرا با قبول تقدم توسعه فرهنگي بر توسعه اقتصادي و سياسي است كه اين فرض مطرح مي شود. در نهايت با توجه به نگاه سيستمي كه ارتباط بين پژوهش هاي فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي ضروري مي داند، امكان نظري و علمي توسعه توامان، اصل قرار گرفته وانتقال يافته ها و تجربيات به همه عرصه ها و بخش هاي جامعه ضروري، و حركت جامعه و عناصر آن معني دار مي شود. 

براي ما در اين مقطع اين سوال مطرح است كه آيا پژوهش و تحقيق يكي از مؤلفه هاي موجود در سازماندهي افكار عمومي است؟ يا اينكه معتقديم ايران جامعه اي است كه دستخوش تلاطم هاي اقتصادي و نيازهاي فردي و جمعي فراوان است و شواهد نشان مي دهد كه مشكلات اقتصادي نقش تعيين كننده و اساسي در سازندگي افكار عمومي دارد؟ 
سوال فوق به گونه اي ديگر نيز قابل طرح است: آيا فرهنگ و مسائل آن از قبيل پژوهش و تحقيق هم مي تواند در جهت دهي افكار عمومي در ايران تعيين كننده باشد؟

اهميت موضوع

براي نوسازي جامعه علمي ايران بدون ترديد نقش آموزش و پرورش در تربيت انسان نوين در اولويت اول قرار مي گيرد. در چنين جامعه اي براي رسيدن به اهداف مورد نظر و در راستاي حل مسائل و خروج از تنگناها، طبيعي است كه انسان نوين هميشه خرد و تدبير خود را به كار اندازد و راهي ارائه كند. اگر حل مشكلات و معضلات جامعه را از طريق تحقيقات علمي جستجو كنيم، به تدريج ذهنيت علمي در جامعه شكل مي گيرد و شكوفا و خلاق مي شود. در جامعه كنوني، ما به افراد فرهيخته، شكيبا و انديشمند نياز داريم و بايد چنان عمل كنيم كه بستر و زمينه مطلوب فرهنگي براي پرورش استعدادها و خلاقيت ها فراهم آيد و اين مهم ميسر نيست مگر با‌ آزاد انديشي و شكيبايي؛ براي تحقق جامعه علمي نوين بايد افكار و انديشه هاي گوناگون به تضارب بپردازد و برآيند حاصل از آنها به عنوان بهترين قول برگزيده شود؛ به ديگر سخن، قابليت تحمل عقايد و انديشه هاي ديگران و گسترش شكيبايي و بردباري و يا به عبارتي تساهل و پرهيز از هر نوع يك سونگري از اهم واجبات و ضروريات است و اين بايد جزء لاينفك و ستون بنيادين نظام آموزش و پژوهش كشور باشد.

بايد جامعه برخوردار از مرزهاي انعطاف پذير فرهنگي را در برابر امواج پي در پي و غير قايل كنترل برخوردهاي فرهنگي، تحولات و تغييرات علمي و تكنولوژي جهان به كمك خود علم و تحقيقات، قابل انعطاف و متعادل نگه داشت و از تلاقي با فرهنگ هاي بيگانه نهراسيد و با پايه مستحكم با آنها به مبادله فرهنگي پرداخت . به ويژه در دنياي امروز كه بر پيشرفت فنآوري و رقابت در اين عرصه استوار است و با هيچ قدرتي هم نمي توان جلوي پيشرفت هاي علمي – تحقيقاتي و تكنولوژيك را گرفت، عاقلانه ترين و مطمئن ترين راه آن است كه رقابت پذيري و نوآوري را در خود بپرورانيم و با تكيه بر مباني فرهنگي و اعتقادي، خويشتن را مقتدر و توانا عرضه كنيم و از بستن مرزهاي فرهنگي خود، آن هم در دنيايي كه تار و پود آن بر مبادله اطلاعات و گسترش فرهنگ هاي اطلاعاتي است، چشم بپوشيم. چرا كه چنين كاري نيرو و توان كار را به هدر مي دهد و زمان تلاش و سازندگي، پويش و استعداد را از ما مي گيرد. 

براي دست يابي به بيشترين بهره گيري از منابع انساني بايد موانع رشد فرا راه تربيت برداشته شود و شرايطي فراهم آيد تا بيشترين باروري استعدادهاي علمي و پژوهشي تحقق يابد و به شكوفايي علمي و فرهنگي جامعه منجر شود، و اين كافي نيست كه تنها به تربيت پژوهشگران و دانشمندان همت بگماريم بلكه لازم است فرهنگ تحقيقاتي و علمي در كل جامعه گسترش يابد و اين امر از اهميت اساسي برخوردار است. لازم به يادآوري است كه پژوهش از آموزش جدا نيست و بررسي مسائل مربوط به پژوهش در كشور ابعاد مختلفي دارد، مانند كميت و كيفيت در آموزش و پژوهش، كارآيي موسسات پژوهشي، و بهره گيري بهينه از نيروي انساني

مسائل و تنگناهاي اصلي در نظام پژوهشي

آيا پايين تر بودن شاخص هاي نظام تحقيقاتي در كشوري نظير ايران در مقايسه با كشورهاي پيشرفته را مي توان در اين دانست كه آنها نيازمندي بيشتري به تحقيقات دارند و به عبارت ديگر، آيا اداره امور در چنان سطحي از پيچيدگي، ضرورت بيشتري براي پژوهش ايجاد مي كند؟ و آيا در اين شرايط فقر تحقيقاتي در ايران روايتگر عقب ماندگي نخواهد بود؟ 
از ديدگاه صاحب نظران، ضرورت تحقيق و پژوهش ارتباطي با رشد يافتگي جوامع ندارد و چه بسا مسئله تحقيق در جوامع عقب مانده از ضرورت بيشتري هم برخوردار است، چراكه يك جامعه توسعه نيافته سوال مهمي كه در پيش رو دارد آن است كه چگونه معضل عقب ماندگي خود را جبران كند؟ به رغم وجود ضرورت پژوهش و تحقيق دركشورهاي در حال توسعه، واقعيت آن است كه جامعه اگر پيشرفت نكرده باشد يكي از عوارض طبيعي اين وضعيت، ناتواني اين جامعه در تعيين و تحقيق درست مسائل خواهد بود. 

وقتي جامعه پيشرفته تر باشد توان تعريف، تبيين و تحقيق مسائل خود را دارد. ولي در جوامع عقب نگه داشته شده و يا توسعه نيافته، تبيين و تحقيق درست مسائل انجام نمي گيرد؛ بنابراين مسئله اساسي فهم اين موضوع خواهد بود كه چه عواملي سبب مي شود كه كشورهاي توسعه نيافته در تعريف مسائل خود نسبت به جوامع پيشرفته ناتوان تر باشند؟. 
يكي از عواملي كه به ذهن خطور مي كند توان سرمايه گذاري در زمينه پژوهش و تحقيق است. طبيعي است كه بخشي از ناتواني جوامع در حال توسعه براي انجام پژوهش و تحقيق را بايستي به ناتواني اين كشورها در سرمايه گذاري مطلوب در اين زمينه نسبت داد؛ كه ايران نيز از اين قاعده مستثني نيست. مي توان گفت كه معضل اصلي پژوهش و تحقيق در ايران كمبود سرمايه گذاري در اين زمينه است و بنابراين افزايش بودجه هاي تحقيقاتي در حد توان اقتصادي كشور مي تواند عقب ماندگي را در اين زمينه جبران كند. در واقع مي توان به اين نكته تأكيد كرد كه توجه به بودجه هاي تحقيقاتي و طرح افزايش امكانات پژوهش و تحقيق بايد برگرفته از زمينه هاي فرهنگي باشد، فرهنگي كه بتواند سهم قابل توجهي از بودجه و سرمايه هاي ملي مانند درآمدهاي نفتي را صرف اين امر كند.

يكي از مشكلات عميق فرهنگي - اجتماعي ما كه گريبان جامعه علمي و تصميم گيرندگان در مصادر امور را گرفته، ضعف فرهنگ علمي است. ضعف فرهنگ علمي در جامعه به اين معنا است كه هنوز جامعه ما اين نكته را پذيرا نشده كه «علم» علي الاصول حلال مشكلات است و عليرغم همه ابهامات علم بايد بلافاصله و بدون فكر سراغ روش هاي علمي رفت؛ اين نگرش بايد همگاني شود. يعني جامعه واقعاً پذيرا باشد كه مشكل هميشه هست و راه حل هميشه وجود دارد ولي راه حل حتماَ در حوزه هاي تحقيقاتي علمي يافت مي شود و انسان بدون توسل به علم و روش هاي علمي و تحقيقي نمي تواند به نتيجه مطلوب دست يابد.

حمايت مادي و معنوي از پژوهشگران و نوآوران كشور

اين وظيفه، يكي از ويژگي ها و وظايف مهم سازمان ها و نهادهاي پژوهشي است كه مي توان گفت عليرغم محدوديت امكانات و اختيارات، بيشترين توفيق را در اين زمينه را به دست آورده اند به طوري كه امروز شاهد فعاليت بسياري از واحدهاي تحقيقاتي بخش خصوصي هستيم كه با كمك هاي مالي، علمي، فني و حمايت و تشويق چنين سازمان هايي پا گرفته اند. نمونه موفق اين گونه سازمان ها و نهادها «سازمان پژوهشي دانشگاه تهران»است كه در بررسي هايي كه در مورد طرح هاي خاتمه يافته اين سازمان صورت گرفته ملاحظه شده است كه آن قسمت از بودجه و امكاناتي كه صرف حمايت و هدايت بخش خصوصي در زمينه تحقيقات شده، از بازدهي بيشتري برخوردار بوده است. در ارتباط با تشويق پژوهشگران و نوآوران گرچه اين كار در مواردي توسط ارگان ها و بخش هاي مختلف اجرايي انجام مي شود، ولي اين سازمان به عنوان يك وظيفه ملي و تشكيلاتي به‌ آن مي پردازد. برگزاري ساليانه جشنواره خوارزمي در همين ارتباط است كه از سال 1372 در سطح بين المللي برگزار شده و پژوهشگران تعدادي از كشورهاي مختلف از جمله كشورهاي اسلامي نيز در آن شركت كرده اند. ارتباط با پژوهشگران و نوآوران موجب شده است كه سازمان پژوهشي دانشگاه تهران در انجام وظايف و اجراي پروژه هاي تحقيقاتي خود از نيروهاي خلاق و انديشمند جامعه نيز بهره گيرد، به طوري كه در مجموعه طرح هاي سازمان، طرح هاي اجرايي كه مجريان آنها پرسنل خارج از سازمان مي باشند سهم قابل ملاحظه اي دارند.

علل رشد بطئي طرح هاي پژوهشي از نظر مسئولان امر

- كاهش شمار محققان 

- فقدان يا كمبود بودجه و امكانات مورد نياز 

- فقدان حمايت از كادر پشتيباني 

- فشار شديد و سبقت كارهاي اجرايي بر پژوهشي 

- كافي نبودن حق الزحمه محققان 

- مقررات دست و پا گير 

- نداشتن تشكيلات منسجم 

- عدم انطباق ضوابط اداري و مالي موجود با روش هاي اجرايي مورد نياز تحقيقات 

- نا هماهنگي مراكز تحقيقاتي 

- كمبود امكانات و منابع ارزي

پيشنهادها

- برنامه ريزي صحيح زير نظر افراد ذي صلاح براي جذب افراد متخصص 

- منظور كردن بودجه مخصوص براي امور تحقيقاتي 

- فراهم آوردن تسهيلات و امكانات قابل قبول براي متخصصان 

- پرداخت حقوق مكفي به پژوهشگران 

- بازديد مراكز علمي و فني داخلي و خارجي 

- ايجاد زمينه هاي مناسب اداري جهت رشد متخصصان از قبيل تكميل آزمايشگاه ها و كارگاه ها و منابع اطلاعاتي

- هماهنگي بيشتر ميان مراكز تحقيقاتي واستفاده از امكانات يكديگر 

- تأمين و تخصيص ارز مورد نياز 

- تدوين ساختار اداري و مالي خاص مراكز تحقيقاتي 

- ايجاد تسهيلات لازم جهت تشويق متخصصين در كشور 

- بها دادن به امر تحقيقات

كلام آخر

پژوهش در ابتداي امر نيازمند تفكر است. ذهني كه انديشه مدار است مي تواند براي مشكلات پيرامون خود راه حل هايي ارائه دهد و يا معضلات جامعه خود را ريشه يابي كند. يكي از علل متعدد فقر پژوهش در كشور ما بي گمان نهادينه نشدن تفكر و انديشه در نظام آموزشي ما است. براي دستيابي به افرادي توانمند كه ذهني پويا و انديشه اي شكوفا دارند نيازمند آنيم كه نظام آموزش و پرورش را از «معلومات محوري» به «انديشه محوري» سوق دهيم و انديشيدن، پرسيدن و نقد كردن را ارج بنهيم؛ در اين صورت است كه پژوهشگراني پويا را به جامعه تقديم داشته ايم.

منبع :خبرگزاری فارس

نقل از سایت انجمن دوستداران ایران

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40