شرح عکس: کهکشان مثلث (M33) از دید تلسکوپ MMT

 

 

گروهی از اخترشناسان به سرپرستی آلسستو بونانوس، اخترشناس مرکز اخترفیزیک کارنگی در واشنگتن، موفق شدند با استفاده از داده‌های مجموعه‌ای از بزرگ‌ترین تلسکوپ‌های جهان، از جمله تلسکوپ ده متری کک در هاوایی، فاصله یک جفت ستاره گرفتی را در کهکشان مثلث اندازه‌گیری کنند. ستارگان این دوتایی گرفتی هر پنج روز یک‌بار از مقابل یکدیگر عبور می‌کنند و تغییراتی را در درخشندگی این اجرام پدید می‌آورند. این گروه توانست با اندازه‌گیری دقیق نور، سرعت و دمای اعضای این منظومه، درخشندگی واقعی این دو ستاره را اندازه‌گیری کند. با مقایسه درخشندگی واقعی این ستارگان و مقدار نوری که از آنها به زمین می‌رسد، اخترشناسان توانستند فاصله این کهکشان را 3.14 میلیون سال نوری از زمین اندازه‌گیری کنند. این مقدار به شکل اسرارآمیزی نزدیک به نیم میلیون سال نوری بیشتر از تخمین‌های پیشین است.

اندازه‌گیری فواصل کیهانی کار آسانی نیست. برای مثال، اجرام دوردست و بسیار درخشانی شبیه به اجرام نزدیک کم‌نورتر دیده می‌شوند. برای اجتناب از بروز چنین مشکلاتی، اخترشناسان کیلومترشمارهای کیهانی ویژه‌ای را یافته‌اند که با استفاده از روش‌های مستقل از یکدیگر، فاصله اجرام نزدیک را با دقت بالایی تعیین می‌کند. آنها از این کیلومترشمارها استفاده می‌کنند تا بتوانند مقیاس‌های دقیقی برای فواصل کیهانی بسیار عظیم تدوین کنند.

کرزایستف استانک، اخترفیزیک‌دان دانشگاه ایالتی اوهایو و از اعضای این گروه تحقیقاتی می‌گوید: در هر مرحله‌ای با انبوهی از خطاها مواجه می‌شدیم؛ از این رو به روش یکتا و دقیقی در اندازه‌گیری فواصل احتیاج داشتیم تا روزی بتواند ما را در اندازه‌گیری دقیق انرژی تاریک و دیگر موضوع‌های مشابه کمک رساند.اما اندازه‌گیری جدید که به کمک بررسی یک دوتایی گرفتی انجام شده، نیاز به آن روش‌های اضافی را مرتفع ساخته است.

فاصله پیشین کهکشان مثلث بر پایه محاسباتی بدست آمده بود که به مقدار ثابت هابل وابستگی زیادی داشت. ثابت هابل، آهنگ انبساط و گذران عمر عالم است و مقدار آن بر پایه آخرین اطلاعات ارسالی ماهواره WMAP، 70 کیلومتر بر ثانیه بر مگاپارسک اندازه‌گیری شده است. اما فاصله جدید کهکشان مثلث مستلزم این است که مقدار ثابت هابل 15درصد بیشتر باشد.

اگر این موضوع صحت داشته باشد، آن‌گاه جهان 15درصد بزرگ‌تر و به همان مقدار پیرتر از چیزی است که پیش از این تصور می‌شد. آخرین مشاهدات ماهواره‌ای و بخصوص تحلیل تابش زمینه کیهانی حاکی از آن است که سیزده میلیارد و هفتصد میلیون سال از عمر جهان می‌گذرد؛ اما نتایج این اندازه‌گیری جدید تخمین می‌زند عمر واقعی جهان 15.8 میلیارد سال باشد.

اما این اندازه‌گیری می‌تواند نتیجه جالب‌تری نیز دربر داشته باشد. نوربرت پرزایبیلا، اخترشناس دانشگاه ارلانگن نورمبرگ در آلمان و دیگر عضو این گروه تحقیقاتی می‌گوید: این نتایج نشان می‌دهد اتفاق‌های بسیار جالبی بر سر ثابت هابل افتاده است. البته ثابت هابل با این رویدادها بیگانه نیست. کشف یک ابرنواختر دوردست در تصویر ژرف شمالی تلسکوپ فضایی هابل که در نهایت منجر به کشف انرژی تاریک شد، یکی از مشهورترین این اتفاق‌های عجیب و شگفت است که علت و ماهیت آن هنوز در پرده‌ای از ابهام قرار دارد.

البته یک مشکل بزرگ وجود دارد که این گروه تحقیقاتی تنها فاصله یک کهکشان نزدیک را اندازه‌گیری کرده‌اند و برای اثبات نظریه خود به شواهد و اندازه‌گیری‌های بیشتری نیاز دارند. اعضای این گروه در نظر دارند با استفاده از دیگر تلسکوپ‌های بزرگ زمین دامنه پژوهش‌های خود را بگسترانند. این دورترین فاصله‌ای است که بشر تا کنون توانسته به شکل مستقیم اندازه‌گیری کند و شاید بتوان گفت این اندازه‌گیری، نهایت کاری است که می‌توان با تلسکوپی به بزرگی تلسکوپ ده متری کک انجام داد.

 

 

 

ذوالفقار دانشی