به نظر مى رسد فلسفه مناسب براى عصر علم تجربه گرايى باشد. معرفت ما از جهان حقيقتاً معرفتى «پيشينى»  

(apriori) نيست بلكه بر پايه قرن ها تحقيق تجربى بنا شده است. اما مسئله اى بنيادى در اينجا مطرح است. اگر ارتباط ما با جهان به واسطه تصورات ما باشد، چگونه مى توان دريافت كه تجربه راهنمايى قابل اعتماد براى شناخت جهان است، آن گونه كه جهان هست؟ اين مسئله توسط «هيوم» بيان شده است. او استدلال مى كند اگرچه چاره اى نداريم جز اينكه چنان رفتار كنيم كه جهان خارجى وجود دارد، اما هيچ مبناى عقلانى براى باور به آن وجود ندارد. البته اكثر فلاسفه از موضع شك گرايانه او درباره جهان خارج ناراضى بودند. اگرچه موضع شك گرايانه او در قبال «مسئله استقرا» نيز مورد قبول آنان نبود.

 «بركلى» نيز با انكار عدم وجود هر شى اى وراى تصورات ما با اين مسئله برخورد كرد. «بركلى» معتقد بود ميزها، درختان و ديگر اشيا مجموعه اى از انطباعات است كه وجودى مستقل از ادراك ندارند. اما موضع او را فيلسوفانى كه ذهن علمى دارند نمى پذيرند.بركلى تمايز ميان ويژگى هاى اوليه (ويژگى هايى كه اشيا واقعاً آنها را دارا هستند) و ثانويه (ويژگى هايى كه به نظر مى رسد اشيا آنها را دارا هستند و در واقع آنها را ندارند) را به چالش كشيد. بركلى با هر نوع رئاليسم متافيزيكى (هستى شناختى) مخالف بود. او حتى «رئاليسم على» را نيز انكار مى كرد. «رئاليسم على» بيان مى كند: «اشياى خارجى مستقل از اذهان ما وجود دارند. اين اشيا از طريق حواس باعث ادراك بى واسطه در ما مى شوند.» «جان لاك» استاد او اما با «رئاليسم على» موافق بود، «لاك» رئاليسم على را با تمايز ميان ويژگى هاى اوليه / ثانويه ادغام كرد. «بركلى» وجود ماده را نيز انكار مى كرد.

به همين دليل اكثراً «بركلى» را كسى مى شناسند كه با «دريافت هاى متعارف» ما از جهان مخالف است. اما نكته مهم اين است كه او ادعا نكرد ميزها، صندلى ها و ديگر اشياى مادى وجود ندارند بلكه مدعى بود اشيا مستقل از ذهن نبوده و از اجزايى كه ويژگى هاى اوليه را دارا هستند، ساخته نشده اند. معناى مستقل از ذهن اين است كه حتى اگر بر فرض هيچ انسانى يا مخلوق ديگرى نيز وجود نداشته باشد تا شى اى را درك كند، آن شى وجود داشته و خواهد داشت. بركلى مخالف اين بود. بركلى استدلال كرد كه ما تنها تصورات را تجربه مى كنيم نه اشياى مادى را و تمامى تصورات ما ناشى از تجربه است و واژگان شى مادى مطابق هيچ تصورى نيست بنابراين شى مادى بى معنى است.

به طوركلى بركلى معتقد است تمامى ويژگى هاى اوليه مفروض شده براى ماده از جمله امتداد، ثانويه هستند. به عبارت ديگر همه ويژگى ها تنها وقتى كه درك مى شوند، وجود دارند. ديدگاه بركلى نوعى از آموزه ايده آليسم است. ايد ه آليسم آموزه اى هستى شناختى است مبنى بر اينكه همه آنچه در طبيعت است ذهنى يا روحى است. بنابراين ايده آليسم با هر نوع رئاليسم (چه متافيزيكى و چه على) ناسازگار است. اما بسيارى از فلاسفه معاصر غرب مى گويند ما به وجود اشياى مستقل از ذهن (برخلاف نظر بركلى) باورى قابل توجيه داريم چون اشياى مستقل از ذهن بهترين تبيين براى نظم هاى موجود در تجربه ما هستند. رئاليست هاى علمى استدلال مى كنند كه زمينه هايى وجود دارد تا به وجود هويات مشاهده ناپذير مفروض توسط بهترين نظريه هاى علمى جديد، باور داشته باشيم. اما ضد رئاليست ها مخالف اين هستند كه علم مى تواند فراتر از تجربه رفته و به علل واقعى اشيا دست يابد.

در حالى كه بركلى جهان خارج را درون انطباعات قرار مى دهد تا چگونگى به دست آمدن معرفت نسبت به جهان خارج را از معرفت نسبت به انطباعات حل كند اما فيلسوف نامدار آلمانى «كانت»، طريق ديگرى را در پيش مى گيرد. او نه تنها با رئاليست هاى معتقد به جهان مستقل از ذهن موافق است بلكه با شك گرايان معتقد به عدم دست يافتن به معرفت جهان نيز موافق است. او جهان فى نفسه را جهان «نومن» و جهانى را كه ما تجربه مى كنيم جهان «فنومن» مى نامد. او معتقد بود كه بيشتر معرفت ما نسبت به جهان فنومن ها از طريق حواس فراگرفته مى شود اما با اين حال اعتقاد داشت برخى از معرفت ما «پيشينى» است. مطابق نظريه «كانت» رياضيات، هندسه و علم مكانيك نيوتنى اشكالى از معرفت پيشينى هستند. اما پيشرفت هاى علمى خلاف اين را نشان مى دهند. به نظر مى رسد علم فيزيك جديد از اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم مخصوصاً نظريه نسبيت و مكانيك كوانتوم برخى از اصول علم و رياضيات كلاسيك را ابطال كرده است.

معرف ما از جهان حقيقتاً پيشينى نيست بلكه برپايه قرن ها تحقيق تجربى بنا شده است.

 

منبع: understanding the philosophy of seience