خلاصه:

شايد معروف‌ترين تعريفي كه از آينده‌نگاري شده است به تعريف بن‌مارتين در سال 1995 برمي‌گردد. وي آينده‌نگاري تحقيقات را فرآيند تلاش سيستماتيك براي نگاه به آينده بلند‌مدت علم، فناوري، اقتصاد و جامعه دانست كه هدفش شناسايي نواحي تحقيقات راهبردي و فناوري‌هاي عام نوظهور است كه به احتمال زياد بيشترين منافع اقتصادي و اجتماعي را در پي دارند. اين نوشتار به طور خلاصه، به معرفي آينده‌نگاري فناوري مي‌پردازد؛ اهداف و نتايج آن را تبين مي‌کند و در انتها با ذکر دلايلي چند به ضرورت اجراي آينده‌نگاري فناوري‌نانو در کشور تاکيد دارد.

آينده‌نگاري فناوري چيست؟

شايد معروف‌ترين تعريفي كه از آينده‌نگاري شده است به تعريف بن‌مارتين در سال 1995 برمي‌گردد. وي آينده‌نگاري تحقيقات را فرآيند تلاش سيستماتيك براي نگاه به آينده بلند‌مدت علم، فناوري، اقتصاد و جامعه دانست كه هدفش شناسايي نواحي تحقيقات راهبردي و فناوري‌هاي عام نوظهور است كه به احتمال زياد بيشترين منافع اقتصادي و اجتماعي را در پي دارند. محقق انگليسي ديگري به نام لوك جورجيو، آينده‌نگاري فناوري را ابزاري سيستماتيك براي ارزيابي توسعة‌ علم و فناوري تعريف نمود كه مي‌توانند اثرات شديدي بر رقابت‌پذيري صنعتي، خلق ثروت و كيفيت زندگي داشته‌باشد. در سال‌هاي بعد نيز تعاريف زيادي از آينده‌نگاري مطرح گرديده است. براي درک صحيح از آينده‌نگاري، شايسته است به جنبه‌هاي مهمي از آن که در دو تعريف بالا مورد تاکيد قرار گرفته، توجه کنيم.

تلاش‌ها در نگاه به آينده بايد سيستماتيك باشد كه آينده‌نگاري ناميده شود. آينده‌نگاري بايد بلندمدت‌تر از افق‌هاي برنامه‌ريزي‌هاي معمول باشد. معمولاً افق‌ زماني آينده‌نگاري بين 5 تا 30 سال مي‌باشد.

تعادل بين فشار علم و فناوري و تقاضا و كشش بازار از ديگر جنبه‌هاي مهم آينده‌نگاري است. در آينده‌نگاري فناوري بايد علاوه بر علم و فناوري، به عوامل اجتماعي-اقتصادي كه در شكل‌دهي نوآوري نقش دارند، نيز توجه نمود. 

آينده‌نگاري بر فناوري‌هاي عام نوظهور متمركز است؛ فناوري‌هايي كه تحقيقات آنها آنقدر رشد نموده كه به احتمال زياد محصولات آن بازار بزرگي را در 10 سال آينده به خود اختصاص خواهند داد. مايكل كنيان معتقد است يكي از دلايل عمده رواج آينده‌نگاري فناوري در دهه گذشته قدرت آن در شناسايي فناوري‌هاي عام نوظهور و اولويت‌دهي به آنها در تخصيص منابع تحقيقاتي است. (كنيان، 2002) 

پنجمين جنبه متمايز آينده‌نگاري توجه به اثرات اجتماعي فناوري است. 

توجه به نکات بالا ما را کمک خواهد کرد آينده‌نگاري را از ديگر تلاش‌ها در سياست‌گذاري علم و فناوري متمايز سازيم. 
 

• ليست اولويت‌هاي فناوري

• ليست‌هاي فناوري‌‌هاي مهم

• نقشة راه

• تحليل‌هاي بخشي

• نتايج پيمايش

• شرح سناريو

• اسناد پانل‌ها

• توصيه‌هاي سياست‌گذاري

• تشريح چشم‌انداز

نتايج غيرمحسوس

نتايج غيرمحسوس يا غيررسمي به طور عيني قابل ارائه نيست، بلكه در سرتاسر فرآيند آينده‌نگاري پديدار مي‌گردد. 
نتايج غيرمحسوس عبارتند از: 

شبكه‌سازي شامل ايجاد، بسط و حفظ شبكه‌ها. در مورد خاصِ آينده‌نگاري، شبکه‌ها، معمولاً شبكه‌هاي اجتماعي و كسب و كار مي‌باشد؛

وفاق و احساس تعهد نسبت به چشم‌انداز در ميان افراد از بخش‌ها و نهادهاي مختلف؛

درك عمومي از چالش‌هاي آينده به صورتي كه هوشياري جمعي به آنها را تضمين مي‌كند؛

توسعه فرهنگ آينده‌نگاري در ميان افراد و سازمان‌ها؛

تغيير نگرش‌ها و سبك‌‌هاي فكري. گروه‌هاي مختلف افراد را دور هم جمع مي‌كند تا بينش مشتركي در مورد توسعه‌هاي بلند مدت ايجاد شود كه اين تفكر، افراد را به سمت آينده سوق مي‌دهد. 

لزوم آينده‌نگاري فناوري نانو .

توسعه فناوري‌نانو مانند ديگر فناوري‌هاي نوين و دانش‌محور منوط به درگيري طيف گسترده‌اي از بخش‌ها و نهادها است. تنوع گوناگون بازيگران (محققان، كارآفرينان، سرمايه‌گذاران و. . . ) در فناوري‌نانو كه هر يك عرف‌ها، علايق‌ و ادبيات مخصوص به خود دارند، توسعه اين فناوري را با چالش‌ جدي مواجه مي‌كند. توجه به طبيعت چندرشته‌اي اين فناوري، موضوع را حادتر مي‌كند. وجود علايق و ادبيات مختلف بازيگران و اهميت شبكه‌سازي در توسعه فناوري نانو دوگزاره متناقضي است كه از چالش‌هاي عمده اين عرصه مي‌باشد. 

همانطور كه اشاره كرديم يكي از نتايج عمده آينده‌نگاري، شبكه‌سازي است. آينده نگاري فناوري با شناسايي و گردهم آوري حلقه‌هاي تجاري‌سازي فناوري اين امكان را فراهم مي‌كند. 

از ديگر موضوعات چالش‌برانگيز در فناوري‌نانو، اولويت‌گذاري مي‌باشد. اجماع تمامي عملگران و توجه به توسعه‌هاي آينده اين فناوري، كمك شاياني به ايجاد اولويت‌هاي مؤثر و قابل اجرا در فناوري‌نانو مي‌كند. آينده‌نگاري فناوري به عنوان ابزار موثري در اين زمينه مطرح مي‌باشد. به نقل از بن‌مارتين و ايروين، دو تن از مشهورترين محققان سياست‌گذاري علم و فناوري، «آينده‌نگاري پاسخي – و از ديدگاه ما تنها پاسخ قابل قبول- براي حل چالش‌هاي اولويت‌گذاري مي‌باشد. چالش‌هايي كه ناشي از هزينه‌هاي روزافزون آزمايشگاهي، منابع محدود، پيچيدگي در تصميم‌گيري علمي و فشار جهت كسب ارزش پولي و ارتباطات اقتصادي- اجتماعي مي‌باشد. » (يونيدو، 2003).

با توجه به دو مورد بالا و ديگر ملاحظاتي كه مجال آن در اين نوشتار نيست، به نظر مي‌رسد آينده‌نگاري فناروي‌نانو ضرورتي اجتناب‌ناپذير در ايران مي‌باشد. در بر مقدمه سند «راهبرد آينده» (راهبرد آينده 1393 – 1384) نيز اهميت آينده‌نگاري براي جلوگيري از اتلاف منابع مورد تأكيد شده است، موضوعي كه اميدواريم در آينده‌اي نه چندان دور بتوان به آن جامه عمل پوشاند.

نقل از ایران نانو

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40