آقای اوانس  8 سا ل وزیر امور خارجه بلژیک بود و در حا ل حاضر رئیس هیئت مدیره "گروه بحران بین المللی" است.  در مقایسه با کنفرانس هائی که در باب سایر موضوعات در این شهر برگذار می شود، تعداد با لنسبه زیاد شرکت کنندگان  اهمیت و حساسیت  موضوع کلی این گردهمآئی را برای گرایش های گوناگون سیاسی در پایتخت آمریکا نشان می داد.  (1

نگرش تاریخی به این بحران مستلزم یاد آوری این مطلب است که  تمایل ایران به برخورداری از انرژی هسته ای نه موضوعی سری و سرپوشیده بوده و نه به جمهوری اسلامی محدود می شود. ساختمان نیروگاه بوشهر در سا ل 1974 (1373) در زمان رژیم سابق ایران آغاز شد.  

انقلاب و در گیری نظامی با عراق باعث شد تا برنامه ریزی هائی وسیع برای استفاده از انرژی هسته ای موقتاً به حا لت خفته درآید.   تهران  کمی بیشتر از یکسا ل قبل از پایان جنگ با بغداد کوشش های خود را برای دستیابی به این منبع انرژی آغاز کرد، که این هم از دید سایر کشورها مخفی نماند.  اما اطلاعاتی  که در سا ل 2002 (1381)  افشا شد، سرآغاز بحرانی بود که تا بحا ل از 6  مرحله گذشته است. (2

بنا به اظهار آقای اوانس، افزایش منابع مالی ناشی از افزایش قیمت های نفت، اثرات منفی درگیری آمریکا در عراق، و  برخورداری از حمایت های مردمی  دلایل اصرار ایران برای دستیابی به غنی سازی اورانیوم بوده است.  مباحث زیادی در رابطه با  "حق" ایران برای برخورداری از سیکل کامل غنی سازی صورت گرفته که هنوز هم ادامه دارد.  "اما شکی نیست که وجه سیاسی مسئله مهمتر از  وجه حقوقی آنست."   عدم شفافیت ایران در انتقا ل اطلاعات  هسته ای خود در گذشته و نگرانی هائی که در باب حمایت های ایران از سازمان ها و اقدامات تروریستی در منطقه وجود دارد، مهمترین نکات محوری این وجه سیاسی بشمار می آید.

از طرف دیگر، "سه کشور اروپايی [انگستان، فرانسه و آلمان] در مذاکرت با ایران موفق نبوده است؛ تحریم های اقتصادی شورای امنیت هم  در به راه آوردن این کشور موثر نخواهد بود؛ و کفه نتایج مصیبت بار اقدامات نظامی علیه ایران بسی  سنگین تر از نتایج مثبت آنست."  

در مورد اول، اروپائی ها اساساً قادر به پاسخگوئی به مهمترین دل نگرانی های امنیتی ایران نبوده اند.  بعلاوه، حتی اگر بالاخره پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع شود، مخا لفت های روسیه و چین اجازه وضع  تحریم های اقتصادی با "دندانهای گزنده" علیه ایران را نخواهند داد.

با توجه به این موارد، سخنران معتقد بود که هنوز دو گزینه برای حل و فصل صلح آمیز این مناقشه از طرق مذاکرات باقی مانده  است.  اولین آلترناتیو،  "غنی سازی صفر"  است.   زیرا از این طریق و در مذاکرات اروپا با  ایران و با حمایت کامل آمریکا، تهران  متعهد می شود تا در برابر تضمین های بین المللی دریافت سوخت هسته از خارج، دسترسی به فناوری هسته ای،   تضمین های امنیتی کافی، و امتیازات اقتصادی چشمگیر (مانند حذف تحریم ها و برداشته شدن سد ورود این کشور به سازمان تجارت جهانی)،  " برای همیشه از حق خود برای هر گونه عملیات غنی سازی صرفنظر  کند و تضمين های محافظتی را  با ابعاد وسیع  برای نظارت بر سایت ها ی هسته ای خود بپذیرد."   این مطلوب ترین گزینه است، اما امکان دستیابی به آن  عملاً غیر ممکن است، زیرا به دلایل حقوقی و سیاسی آشکار، ایران هیچگاه دامان این حق مسلم خود را رها نخواهد کرد.

توافق اخیر ایران و روسیه در مورد اجرای پروژه مشترک را هم می توان در اعداد راه حلهای مسالمت آمیز قلمداد نمود.  اما آشکار است که  هنوز مسائل حل نشده بسیاری باقی مانده است.  همانطور که معمولاً گفته می شود،  توافق در مورد "کلیات"  مسائل آسان است.   توافق بر سر  "جزئیات" است که مسئله سازند.

بدین ترتیب، تنها راه واقع بینانه سیاسی قابل دستیابی بگفته سخنران، پیگیری تحقق گزینه دوم است که "تعلیق غنی سازی محدود" نام دارد.  در این گزینه، حق ایران برای برخورداری از سیکل کامل غنی سازی مواد هسته ای در داخل کشور توسط جامعه بین المللی به رسمیت شناخته می شود.  در برابر از ایران خواسته خواهد شد تا کلیه عملیات مربوط به این کار را برای دوره ای 3 یا 4 سا له به تعویق اندازد، و با محدودیت هائی در خصوص میزان و اندازه غنی سازی و تضمين های محافظتی بین المللی موافقت کند.

در مرحله دوم،  ایران می تواند غنی سازی محدود و تحت نظارت همه جانبه را با بکار گیری "چند صد سانتریفوژ" در خاک خود انجام دهد.  البته  به عناوین گوناگون اطمینان حاصل خواهد شد که میزان آن از 5% فراتر نرود و اورانیوم تولیدی هم در خارج از کشور ذخیره شود.  در فاز سوم این گزینه، ایران  از سیکل غنی سازی در سطح صنعتی آن بر خوردار خواهد شد و  "روابط سیاسی تمام بازیگران به صورت عادی در خواهد آمد."

در گزارش مذکور تاکید شده است که دو فاکتور حیاتی می توانند اجرای کامل این سه مرحله را تضمین کنند.  اولاً، بر همه واضح است که  در این بحران نهایتاً جامعه  اروپا نمی تواند  "نیاز های" ایران را برآورده کند.  این واشنگتن  و تحرکات مثبت و تضمین های امنیتی آن به تهران است که عامل تعیین کننده محسوب می شود.  (2/1

از طرف دیگر، در صورتیکه  گزینه تعویق غنی سازی در پیش گرفته شود،  اما ایران در میانه راه از انجام شرایط  سابق الذکر در این آلترناتیو سر باز زند، پس آنگاه  "اروپا و روسیه و چین متفقاً  در شورای امنیت از برقراری  رشته ای از تحریم های اقتصادی و نظامی  که دامنه آن مداومًا گسترش خواهد یافت، حمایت خواهند کرد"  و قدرت خود را برای ارتقاء میزان اثر این تحریم ها بکار خواهند برد.

آقای اوانس در جملات پایانی سخنرانی خود مجدداً ابراز نمود که در شرایط  فقدان راه حل عملی مسا لمت آمیز، اگر گزینه تعویق غنی سازی پیگیری نشود، کار به شورای امنیت و برقراری تحریم های اقتصادی  خواهد کشید که نه تنها نمی توانند ایران را سر براه کند، بلکه برعکس بهانه خوبی بدست تهران برای خروج از پیمان منع گسترش [تسلیحات] هسته ای خواهد داد.  

این کم و بیش همان حادثه نامطلوبی ست که در مورد کره شمالی اتفاق افتاد.  با این تفاوت که اینبار به احتمال زیاد یک رشته جریانات منجر به گسترش تسلیحات را سبب خواهد شد.  و البته از آن بدتر و فاجعه آمیز تر، اقدامات نظامی   "پیشگرانه"  است که وضعیت عراق در حا ل حاضر را تداعی می کند.

در هنگام پرسش و پاسخ، سه  نفر از حضار در عین رعایت ادب، با نظرات و سئوال های جهت دار و تا حدودی نیشدار از سخنان آقای اوانس انتقاد کردند.  برای مثا ل سئوال شد:  "ماده سوم قرارداد منع گسترش سلاحهای هسته ای در مورد تبعیت کشورها از تضمين های محافظتی تاکید دارد.   حال اگر یکی از اعضاء از این امر عدول کند، چگونه می توان از حق و حقوق آنها برای استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای یاد کرد؟"    اما گفتنی ست  در یکی دو سئوال مربوط به مطلوبیت استفاده از گزینه نظامی در این بحران  با عکس العمل منفی اکثر حضار (مانند سر تکان دادن و یا پوز خند) روبرو شد.  

نکته چشمگیر تری هم در انتهای این مراسم اتفاق افتاد که نشاندهنده حساسیت موضوع سخنرانی بود.  

مدیریت این جلسات به عهده میانداران است و بر اساس سنت نانوشته برگذاری این گردهمآئی ها، میاندار هم در پایان اظهار عقیده ای می کند که کم و بیش در تائید اظهارات سخنران است تا همزمان  رسم ادب و مهمانپذیری بجای آورده باشد.   اما  رئیس  این جلسه (خانم ماتیوز) در اعتراض آشکار به اظهارات سخنران گفت که  " هنوز زمان اعلام شکست کلیه راههای حل بحران فرا نرسیده است."  و اضافه نمود  "در حالیکه بر اساس تحقیقات مستدل در موسسه کارنگی،  تسلسل 164 سانتریفوژ به معنای خط قرمز است،  چگونه می توان به کار صد ها عدد از آنها در گزینه تعویق غنی سازی رضایت داد؟"

دکتر ديويد آلبرايت، پژوهشگر ارشد موسسه علوم و امنيت جهانی (آی-اس-آی-اس) در شهر واشنگتن و متخصص فناوری انرژی هسته ای در نامه ای به واشنگتن پريزم، در انتقاد از گزارش گروه بحران بين المللی متذکر شد که: "يکی از اشکالات اوليه اين گزارش پيشنهادی است که ظاهراً غنی سازی اورانيوم  در مقياسی بالا (و مناسب برای توليد تسليحات اتمی) را بين 5 تا 7 سال به تعويق می اندازد. اما حقيقت امر اين است که با روند فعلی که ايران در پيش گرفته کم و بيش در طول همان 5 تا 7 سال به چنين توانايی می رسد. پس پيشنهاد اين گروه معنی خاصی برای ايران و يا حل اين بحران ندارد."

او همچنين متذکر شد که:" برخلاف ادعای اين گروه، ايران هنوز تمامی اطلاعات لازم برای بکارگرفتن چرخه سوخت هسته ای را در دست ندارد. در واقع ايران چند سالی از توانايی بکارگيری  موثرکاسکيد های اين چرخه ها  و برپايی کارخانه ساخت آنها به دور است. هرچند که ايرانيان مقداری اورانيوم را در چرخه ها غنی کرده اند، ولیکن اين عمل را در تک ماشين ها و يا کاسکيدهای کوچک که شامل 10 تا 20 ماشين می باشد، انجام داده اند. در مجموعه نطنز، ايران هنوز 164 ماشين در کاسکيدهای آزمايشی دارد که می بايست تعميرشده و سپس مورد آزمايش قرار گيرند.  تنها نکته روشن اين گزارش بی نتيجه شماردن حمله نظامی به ايران برای حل اين بحران می باشد. هنوز زود است که اميد حل اين رويارويی را از طريق راه های ديپلماتيک از دست بدهيم

     هوشمند میرفخرایی، از نویسندگان و گزارشگران  واشنگتن پریزم می باشد

1-Gareth Evans, Iran: Is There a Way Out of the Nuclear Impasse?

این گزارش 32 صفحه ای را می توان در تارنمای زیر یافت: 

http://www.crisisgroup.org/home/index.cfm?id=3976&l=1

1/1- http://www.crisisgroup.org/home/index.cfm?id=3976&l=1

1/2-   در این مورد در صفحه اول این گزارش از قول یکی از دیپلمات های ایرانی گفته شده که  "اروپا نمی داند بدون مجوز آمریکا چه چیزی را پیشنهاد کند و ما هم بدون تضمین های ایالات متحده نمی دانیم چه کاری از ما بر می آید.

   دو - خلاصه ای از مراحل ششگانه این بحران 42 ماهه به شرح زیر است

 الف-  در اوت سا ل 2002 (مهر 1381)، اطلاعات جدید و میزان پیشرفت عملیات در سایت های هسته ای ایران که  توسط شورای مقاومت ملی ایران ( سازمان سیاسی گروه مجاهدین خلق) منتشر شد، بحرانی را بوجود آورد که در این اواخر به وخامت گرائیده است.  بازرسان آژانس بین المللی  انرژی هسته ای در بازدید از تاسیسات ایران در فوریه 2003 ( بهمن 1382) اعلام نمودند که کارخانجات غنی سازی اورانیوم نطنز و تولید آب سنگین اراک بسیار پیشرفته تر از آنست که تصور می شد.  بعبارت دیگر، "ایران به مدت 18 سا ل کم و کیف پیشرفتهای خود را از آژانس مذکور مخفی نگاهداشته بود." 

ب- یکی دو ماه بعد،  وزرای امور خارجه سه کشور اروپائی (انگلستان، فرانسه و آلمان) در سفری پر سر و صدا به تهران، مذاکراتی را آغاز کردند و در اکتبر آنسا ل به اولین سری توافقات خود با ایران دست یافتند که امضای "پروتگل الحاقی و قبول تعلیق داوطلبانه و موقتی غنی سازی" دو نکته مهم آن بود.  مذاکرات میان دو طرف با افت و خیز های بسیار تا اواسط سا ل 2005 (1384) ادامه یافت.  اما روند کلی دستاورد های آن نزولی بود.   اروپائی ها  مداوماً با پیشنهادهای تهران که مونتاژ و راه اندازی 3000 چرخه سوخت هسته ای موجود در نطنز نکته محوری آن بود، مخالفت می کردند.  تا بحا ل این طولانی ترین دوره بحران بوده است.

پ-  با انتخاب آقای احمدی نژاد در ژوئن سا ل 2005 (خرداد 1385)، آشکارا مواضع ایران به سختی گرائید.  دولت جدید  درماه اوت  آنسا ل اروپائیان را تحت فشار گذاشت تا با پشنهاد "غنی سازی محدود به منظور برآوردن نیاز های ضروری راکتور ها در برابر حضور مداوم بازرسان آژانس در محل های تبدیل و غنی سازی" موافقت کنند.  در عوض، سه کشور اروپائی ضمن شناسائی حقوق ایران برای توسعه صلح آمیز نیروی هسته ای غیر نظامی، با صراحت تمام با برپائی قابلیت ها "بومی" برای غنی سازی مخالفت کردند و از ایران خواستند " ضمن محدود نمودن خود به ساخت راکتورهای آب سبک،  تعهد خود نسبت به عدم پیگیری اینگونه فعالیت ها را رسماً اعلام نماید."

ت-  تهران خواست سه کشور اروپائی را "توهین به ملت ایران" خواند و خواستار عذر خواهی مسببین آن شد.  در آن زمان گفته شد که آقای احمدی نژاد در مسافرت به نیویورک حامل پیشنهاد جدیدی در زمینه هسته ای خواهد بود.   رئیس جمهور ایران در سخنرانی 17 سپتامبر (26 شهریور) خود در مجمع عمومی سازمان ملل، ضمن تاکید کشورش بر حق غیر قابل گذشت برخورداری از سیکل کامل غنی سازی در خاک خود، بشدت به "تبعیض نژادی هسته ای" غرب برای محروم نمودن ایران از این حق حمله کرد.  ضمناً از کمپانی های خارجی دعوت نمود تا در پروژه های مشترک با ایران برای توسعه غنی سازی اقدام کنند.  این امر بلافاصله از طرف اروپائی ها رد شد.

 ث- این سخنرانی  به مثابه "تیر خلاص" عمل کرد.   شورای حکام آژانس انرژی هسته ای در جلسه 24 سپتامبر خود قطعنامه شدید اللحنی صادر نمود که در آن به دل نگرانی شدید این نهاد  نسبت به "رفتار ها و نیات ایران بویژه مخفی کاری های این کشور تا اکتبر سا ل 2003 (مهر 1381)"  که منجر به نقض تعهدات آن  در پیروی از تضمين های محافظتی آژانس شد، اشاره کرد.   اما مخالفت روسیه و چین باعث شد تا در این جلسه و جلسه شورای حکام در یکماه بعد از این تاریخ،  برنامه زمانبندی شده ای برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت اعلام نشود.  

"کم شدن فاصله میان عملها و عکس العمل ها نشاندهنده وخیم تر شدن بحران بود."   واکنش ایران به تحرکات آژانس، اعلام از سر گیری آزمایش ها  "شامل غنی سازی در نطنز"  در ژانویه 2006 (دیماه 1384) بود.  با وجود تاکیدات مکرر  مقامات ایرانی بر ضرورت انجام این آزمایشات به منظور حفظ و ارتقاء  دانش هسته ای در کشور،  اینکار عملاً بمعنی "گذر از خط قرمز" اروپائی ها و آمریکائی ها بود و به تصمیمات جدید شورای حکام در جلسه 4 فوریه (15 بهمن)  این نهاد منجر شد.   اینبار به  دبیر کل آژانس بین المللی انرژی هسته ای ماموریت داده شد تا با تاخیری یک ماهه پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل گسیل دارد.  ایران نیز در پاسخ،  در 14 فوریه (25 بهمن) غنی سازی در مقیاس کم را آغاز نمود و اجرای شرایط پروتکل الحاقی (بازرسی های بدون اطلاع قبلی و بازدید از سایت های اعلام نشده) را نیز معلق نمود.

ج-  بالاخره در یکشنبه 26 فوریه (7 اسفند)، غلامرضا آقازاده، رئیس سازمان انرژی هسته ایران، در ملاقات با همتای روسی خود، سر گئی کرینکو، در بوشهر "موافقت اصولی ایران با پروژه مشترک غنی سازی در روسیه" را اعلام نمود.  بر اساس نوشته روزنامه ساندی تایمز در قبل از اعلام این توافق، محمد البرادعی، رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی، در گزارش این هفته خود به مخا لفت ایران با دسترسی بازرسان آژانس به 5 نفر از فیزیکدانان موثر در برنامه های هسته ای اینکشور اشاره می کند.  طبعاً تاثیر این امر بر پرونده هسته ای منفی خواهد بود.    به عقیده بی.بی.سی.، " با نزدیک شدن به زمان ا رائه گزارش البرادعی و تشکیل شورای حکام بنظر میرسد ایران  می خواهد به گونه ای عمل نماید که نتیجه آن باقی ماندن پرونده در آژانس باشد.