بالاخره در مورد محل نصب رآكتور گداز هسته اى «آيتر » (Iter)  كه هزينه ساخت آن ده ميليارد يورو است تصميم گيرى شده است. تصميم براى احداث آيتر در فرانسه به ماه ها بحث و جدل ميان شركاى پروژه شامل اتحاديه اروپا، آمريكا، ژاپن، روسيه، چين و كره جنوبى پايان مى دهد.با توجه به اهميت موضوع توجه شما را به پرسش و پاسخ مطرح شده در اين خصوص جلب مى كنيم.

•••

• آيتر چيست؟ ( International Thermonuclear Experimental Reactor )

آيتر يك رآكتور آزمايشى است كه تلاش مى كند آن دسته از واكنش هاى اتمى را كه به خورشيد و ساير ستارگان نيرو مى بخشد روى زمين تكرار كند.  اين پروژه تمامى آموخته هاى بشر طى دهه ها مطالعه را انسجام خواهد بخشيد. اگر آيتر به نتيجه برسد، و فناورى آن عملى از آب درآيد، در آن صورت جامعه بين المللى يك رآكتور تجارى نمونه به نام Demo  خواهد ساخت. گام نهايى، گسترش فناورى گداز يا همجوشى هسته اى به سراسر زمين خواهد بود.

•گداز هسته اى دقيقاً چيست؟

گداز هسته اى با تكيه بر  اين اصل كار مى كند كه انرژى را مى توان از طريق فشردن هسته اتم ها به يكديگر آزاد كرد.  اين درحالى است كه شكافت اتمى فيزيون كه نيروگاه هاى اتمى امروزى بر آنها متكى هستند با شكافتن اتم ها كار مى كند.در هسته خورشيد، فشارهاى عظيم نيروى جاذبه اجازه وقوع چنين پديده اى را در درجه حرارتى معادل تقريباً ۱۰ ميليون درجه سانتيگراد مى دهد. در زمين چنين فشار عظيمى ممكن نيست بنابراين بايد از طريق بالا بردن درجه حرارت به بيش از ۱۰۰ ميليون درجه سانتيگراد به ايجاد گداز هسته اى دست زد.هيچ ماده اى روى زمين تاب تحمل تماس مستقيم با چنين حرارتى را ندارد. بنابراين دانشمندان براى دستيابى به گداز، يك گاز فوق العاده داغ يا همان پلاسما را در داخل يك ميدان مغناطيسى بسيار فشرده به شكل تيوب نگاهدارى و فشرده مى كنند.

•مزاياى گداز هسته اى چيست؟

بهترين سوخت براى گداز هسته اى شامل دو ايزوتوپ يا نوع مختلف از اتم هيدروژن است: دوتريوم و تريتيوم. دوتريوم را مى توان از آب كه ماده اى فراوان است استخراج كرد. تريتيوم را مى توان از ليتيوم كه در پوسته زمين به وفور يافت مى شود توليد كرد.گداز هسته اى، برخلاف سوخت هاى فسيلى دى اكسيد كربن توليد نمى كند. دى اكسيد كربن مهمترين گاز گلخانه اى است كه دانشمندان آن را مسئول گرمتر شدن زمين مى شناسند.كارشناسان همجوشى هسته اى همچنين مى گويند كه اين سيستم ذاتاً ايمن است زيرا هر عيبى در آن باعث مى شود سيستم فوراً از كار بازايستد.

•آيا آيتر فضولات راديواكتيو توليد مى كند؟

بله. نوترون هاى توليد شده در جريان گداز، موادى را كه در جداره هاى محفظه پلاسما به كار رفته «فعال» مى كند. اما يكى از اهداف اين پروژه يافتن موادى است كه بيشترين مقاومت را در برابر اين بمباران داشته باشد.
اين مى تواند به توليد فضولاتى نسبتاً ايمن كه ظرف مقطعى نسبتاً كوتاه (۵۰ تا ۱۰۰ سال) از ميان مى رود منجر شود. در مقايسه، فضولات راديواكتيو كه در نتيجه شكافتن اتم ها در جريان فيزيون توليد مى شود دوام بسيار بيشترى (هزاران ساله) دارند.به علاوه حجم فضولات توليد شده در آيتر نسبتاً ناچيز خواهد بود.

•آيتر چه زمانى احداث خواهد شد؟

شركاى آيتر در ملاقات روز ۲۸ ژوئن موافقت كردند كه اين رآكتور را در كاداراش در جنوب فرانسه احداث كنند. روكاشو در شمال ژاپن نامزد ديگر براى احداث اين رآكتور بود. پيشرفت هاى ديگرى در زمينه مسائل فنى لازم است اما اميد مى رود كه تا پايان سال جارى موافقت نامه اى حاصل شود تا فرآيند احداث آيتر در پايان ۲۰۰۵ آغاز شود.

•هزينه آيتر از كجا تامين مى شود؟

اتحاديه اروپا و فرانسه ۵۰ درصد هزينه هاى احداث را پرداخت خواهند كرد و پنج شريك ديگر هر يك ۱۰ درصد آن را تقبل مى كنند. چون ژاپن قبول كرد از احداث آن در خاك خود به نفع فرانسه چشم بپوشد از مزايايى برخوردار خواهد شد. اين كشور ميزبان يك مركز تحقيقات مواد مربوطه كه نيمى از هزينه ساخت آن را اروپا به گردن مى گيرد خواهد بود. همچنين دانشمندان ژاپنى سهم بيشترى از سمت هاى تحقيقاتى آيتر خواهند داشت.اتحاديه اروپا اكنون از يك مقام ژاپنى براى به عهده گرفتن مديريت كل پروژه آيتر حمايت خواهد كرد و به علاوه در صورتى كه رآكتور نمونه Demo به مرحله ساخت برسد از ژاپن به عنوان محل ساخت آن پشتيبانى خواهد كرد.

•چرا انرژى گداز هسته اى مطلوب فرض مى شود؟

بشر نمى تواند تا ابد به سوخت فسيلى تكيه كند. اولاً منابع نفت، گاز و زغال محدود است و بالاخره تمام خواهد شد. ديگر  اين كه به عقيده دانشمندان گازهاى گلخانه اى كه از طريق سوزاندن سوخت هاى فسيلى توليد مى شود از عوامل اصلى تغييرات آب و هوايى هستند.با اين حال، تقاضا براى انرژى نيز در حال افزايش است. در سال ،۱۹۹۰ در حدود ۷۵ درصد جمعيت جهان (در كشورهاى در حال توسعه) ۳۳ درصد كل انرژى جهان را سوزاندند.تا سال ۲۰۲۰ ، ۸۵ درصد جمعيت جهان از كشورهاى در حال توسعه ۵۵ درصد انرژى را مصرف خواهد كرد. بنابراين رقابت بيشترى بر سر منابع موجود سوختى به وجود خواهد آمد.برخى تصور مى كنند كه گداز هسته اى جايگزين نسبتاً  ايمنى براى سوخت هاى فسيلى خواهد بود.
•نخستين رآكتور گداز هسته اى تجارى چه زمانى احداث خواهد شد؟

نه به اين زودى ها. رآكتورهاى آزمايشى گداز هسته اى مانند «جى اى تى (Joint European Torus) در كالهم در بريتانيا بيش از آنكه انرژى توليد كند انرژى مصرف مى كند.بنابراين پيش از آنكه اين فناورى از حيث اقتصادى مقرون به صرفه شود، موانع علمى و مهندسى عمده اى بايد برطرف شود.انتظار نمى رود يك رآكتور تجارى تا پيش از سال ۲۰۴۵ يا ۲۰۵۰ ساخته شود تازه اگر تكنولوژى ساخت آن فراهم شده باشد.واقعيت اين است كه هيچ تضمينى براى موفقيت آيتر وجود نخواهد داشت.به علاوه بسيارى از ناظران، به خصوص طرفداران محيط زيست كه مبارزات طولانى را عليه شكافت هسته اى ترتيب داده اند عميقاً به گداز هسته اى مظنون هستند.آنها شك دارند آيتر به ثمر بنشيند و معتقدند بهتر مى بود پول اختصاص داده شده به اين پروژه صرف انرژى هاى قابل تجديد مانند انرژى بادى، موجى يا خورشيدى مى شد.