*تاريخچه كوتاه

ايده ساخت و قرار دادن تلسكوپي در وراي جو زمين به اواسط قرن بيستم بر مي گردد.پس از شكل گيري سازمان فضايي ناسا در امريكا و مطرح نمودن نياز به رصد در بالاي جو توسط بزرگاني از دنياي اخترشناسي نوين، طرح ساخت اولين تلسكوپ فضايي در سال 1977 ميلادي شكل گرفت و ساخت آن  تا سال 1985 ميلادي بطول انجاميد نام اين تلسكوپ را به افتخار ادوين هابل اخترشناس بنام و پر افتخار قرن ،تلسكوپ فضايي هابل گذاشتند.اما هابل قدري بد شانس بود و انفجار فضاپيماي چالنجر در زمستان 1986 ميلادي سببي براي به تعطيلي كشيدن پروازهاي فضايي شاتلهاي امريكا شد كه تا سال 1990 ميلادي به درازا كشيد.

هابل با وزني در حدود 11 تن قطر آينه اي در حد4/2 متر در محدوده طول موج نور مرئی و قدري بالاتر از آن در سال 1990 پرتاب و تا كنون درفضا بوده است و تصاوير و اطلاعات فوق العاده مفيدي را براي پژوهشگران زميني ارسال نموده و توسط دانشمندان سراسر جهان.اين تلسكوپ در چندين نوبت مورد تعمير قرار گرفته است و بر سر تعمير آن در سال 2005 ميلادي بحث و جدل بسيار در گرفت ،چرا كه آن را پر هزينه و براي تيم مهندسين خطرناك تشخيص داده بودند.به هر حال امكان استفاده از اطلاعات بسيار مفيد اين تلسكوپ در صورت تعميرات ادواري آن ، تا سال 2008 و حتي 2010 ميلادي وجود دارد.

کامپتون دومين تلسكوپ فضايي است كه با شاتل آتلانتیس در سال 1991 میلادی ( جمعه 16 فروردین 1370 خورشيدي) به فضا پرتاب شد اين تلسكوپ با 17 تن وزن سنگین ترین  تلسکوپ فضایی جهان است كه ماموريت آن بررسي عالم در طول موج گاما بوده وپس از سالها خدمت رساني به نوع بشر در سال 2000 ميلادي ( یکشنبه 15 خرداد1379 خورشيدي)با توجه به ارزش آن  به زمین بازگردانده شد . رصد خانه تابش گاما کامپتیون 11متر طول و 4 متر قطر دارد.

چاندارا تلسكوپ فضايي ديگري است كه به افتخار دانشمند هندی- امريكايي بنام سوبرا مانيان چاندراشكار نامگذاري شد.

اين دانشمند كه درهندوستان متولد و دركالج شهر مدرس به تحصيل در زمينه فيزيك پرداخت در سال 1937 ميلادي به امريكا مهاجرت كرد و در سال1983 میلادی جایزه نوبل گرفت . اين جايزه بخاطر تئوري ارايه شده از سوي چاندرا در مورد ساختار  و سير تكامل ستارگان به وي تقديم شد.جالب است كه مسئول اهدا جايزه نوبل هانس بته  درمورد چاندرا گفته است:"چاندرا  اخترفيزيكدان درجه اول ،دوست داشتني و صميمي است . من از آشنايي با او خوشحالم.". به هر حال هميشه شرق مظهر طلوع خورشيد هايي بوده است كه به تمام عالميان گرمي و زندگي بخشيده اند.

 مطالعه تابش X کیهانی بر عهده  این تلسکوپ است كه دوسال پس از فوت چاندرا درسال 1995 ، در سال 1997 ميلادي توسط سازمان فضايي امريكا ناسا به فضا پرتاب شده  وكماكان به آشكار سازي تابش پس زمينه كيهاني كه نقطه عطفي براي يافتن اجرام غير قابل مشاهده با چشم و تلسكوپهاي نوري بوده وخواهد بود.

XMM-NEWTON (X-RAY MULTI MIRROR) SPACE TELESCOPE*

نیوتن نام تلسکوپ فضايي دیگری است که اين تلسكوپ اروپايي نيز ماموریت مطالعه منابع ايكس آسمان را دارد.اين تلسكوپ يك ماموريت اروپايي است كه توسط آژانس فضايي اروپا Esa  وبا همكاري آلمان و 35 شركت از جمله دورنير با هزينه اي بالغ بر 230 ميليون يورو ساخته شده است. موشک آریان 5 ،.حامل اين تلسكوپ فضايي بوده و 29  دقیقه بعد از پرتاب در فاصله 2350 km و پس از 24 ساعت به مدار بالاتر که بین 7000 تا 114000 کیلومتر بود انتقال یافت.

Spitzer Space Telescope ( SIRTF)*

تلسکوپ فضایی اسپیتزر یک تلسکوپ باقابلیت مادون قرمز است که در روز دوشنبه سوم شهریور سال 1382 خورشيدي با یک موشک دلتا ازپایگاه کیپ کاناورال درفلوریدای آمریکاپرتاب شد ودر طول این پیش از 2 سال ماموریت، عکسها وطیف نگاری های مختلفی را با آشکار سازی انرژی مادون قرمز، گرما وتابش اجرام بین طول موجهای 3 و 180 میکرون ( 1 میکرون= یک میلیونیم متر) به انجام رسانده و به زمین ارسال کرده و این درحالی است  که از روی زمین جو اجازه چنین مطالعاتی را نمی دهد.

قطر اين تلسکوپ فضايي 85 سانتیمتر و سه ابزار پژوهشی این مطالعات را امکان پذیر کرده و اسپیتزر را بزرگترین تلسکوپ مادون قرمز جهان نموده است. این تلسکوپ فضایی به ما امکان می دهد تا با ابزارهای بسیار حساس آن یک نگاه ویژه به کائنات داشته باشیم و آنچه که از دید تلسکوپهای نوری پنهان می ماند را مشاهده کنیم. طبیعی است که بخشهای زیادی از فضا شامل غبار، ابرهای چگال و ذرات است که از دیدگان ما پنهان می ماند و در حقیقت این مناطق جایگاه شکل گیری ستارگان است ویا قلب کهکشانها است . مطالعات مادون قرمز به ما اجازه می دهد تا مناطق سرد فضا را مورد مطالعه قرار دهیم و یا ستارگان کوچکی که بسیار کم نورهستند وبا چشم دیده نمی شوندرا بررسي نماييم.سیارات وراي منظومه شمسی و ابر های غول پیکر ملکولی و حتی ملکولهای ارگانیک را که شاید در فضا موجود باشندمطالعه نماييم. جالب است بدانید چون مادون قرمز با بررسي گرمايش سر و کار دارد باید تلسکوپ تا نزدیکی صفر مطلق یعنی^oC 273- سرد شود تا سیگنالهای مادون قرمز را دریافت نماید. به همین دلیل از گرمای خورشید باید این تلسکوپ را محفوظ نگاه داشت وبدين منظور یک سپر محافظتی در برابر خورشید برای آن تعبیه شده است ودر یک مدار دور از زمین بدور خورشید در چرخش مي باشد، تا سریعاً بدون استفاده از مقادير زیادی خنک کننده های خاص، سرد شود.همانگونه كه مي دانيد، كشف اخير اسپيتزر كه در اواسط تابستان امسال به انجام رسيد شناسايي 21 كوازار بود كه دانشمندان را به تعداد واقعي منابع تابش X   آسمان كه در برآوردهاي اوليه بدست مي آيد،نزديك مي كند،ضمن آنكه مطاله دقيقتر بر روي اين بخش پنهان فضا را در پيش روي ما مي گذارد.چون كوازارها تابش ايكس دارند با شمارش ايكس پس زمينه كيهاني با استفاده از اين تلسكوپ و نظاير آن مي توان به وجود كوازارها پي برد و كشف اخير اثباتي بر يافته هاي منابع ايكس است.

ذكر اين نكته خالي از لطف نيست كه از ويژگيهاي منحصر بفرد تلسكوپهاي فضايي و تحقيقات جهاني در دهه اخير ،با توجه به اينترنت و دهكده كوچك جهاني،ايجاد امكان استفاده عموم از اين تصاويرفضايي،اطلاعات،داده ها و تحقيقات است كه در ديگر كشورها بهره زيادي از آن برده مي شود و اميدواريم در داخل كشورمان نيز توسط مراكز تحقيقاتي و دانشگاهي شاهد كسب نتايج خوبي از اينگونه مطالعات و بهره برداري از اين امكان فراهم شده مساوي براي تمام جهانيان باشيم.

* كوازارها چگونه اجرامي هستند؟

کوازارها یا اجرام شبه ستاره ، اجرام با خروجی بسیار شدید که تابشي 100 تا 1000  بار قدرتمندتر از تابش کهکشان خودمان يعني  راه شیری دارند. آنها بسیار درخشان و بسیار دور هستند و عليرغم آنكه چندین روز نوری پهنا دارند اما در قويترين تلسكوپها به صورت یک نقطه ستاره مانند دیده می شوند .كوازارها اغلب در نواحی مرکزي کهکشانها و در سياهچاله ها جای گرفته اند.

در طول يكسال جرمي حدود جرم 1000 ستاره را مي بلعندو اين خوراك را از حلقه مواد اطراف خود تامين ميكنند.گويا اين اجرام گرسنگاني هستند كه بصورت پنهاني در پشت ذرات و غبار تيره كيهاني به بلعيدن اجرام اطراف خود مشغولند. کوازارها چندین طول موج را تابش می کنند و انرژی معادل خروجی اجرام  مادون قرمز دوردست دارند و تابش آنها در محدوده اشعه X است. مطالعه تابش X کوازارها نشان می دهد که ماده شناخته شده قدرتمندی دراطراف آنها وجود دارد.

قطعاً براي ما بسیار مهم است که در مورد تعداد پیش بینی شده کوازارها ،ساختار ، نحوه شكل گيري و تكامل اين اجرام مرموز آسماني بیشتر بدانيم.